Sözlük bilimi ve eğitim

Abstract

Sözlük, insanların bilgi edinmek için başvurdukları kaynakların başında gelmektedir. İnsanlar tarafından da kelimeler hakkında bir bilgi deposu olarak adlandırılır. Eldeki verilerin gösterdiğine göre sözlük, çağın yaygın bilgi teknolojilerine uygun olarak hazırlanmıştır. Bu yüzden gelen her yeniliğe uyum sağlamış ve günümüze değin gelmiştir. Günümüzde artık sözlüklerin önemli bir kısmı elektronik ortamda yayımlanan dijital eserlerdir. Bilgisayardan, cep telefonundan veya benzer işlevli aygıtlardan bu eserlere ulaşmak ve kullanmak mümkün olmaktadır. İşte bu gelişim ve işlevselliği konu edinen sözlük bilimi, tüm dünyada son elli yılda biçim değiştirmiş, bağımsız bir bilim haline gelmiş ve kurumsallaşmıştır. Ancak Türkiye'de bu bilim dalını anlatan çalışmaların sayısı oldukça azdır. Alana ait kitap boyutunda bulunan bir tane çalışma vardır ki o da çeviridir. Diğerleri makale veya bildiri boyutundadır. Alandaki bu eksiliğin giderilmesi için bir ufak katkı sağlamak amacıyla hazırlanan bu çalışmada önce sözlük, sonra sözlük bilimi ve alt alanları tanıtılmış, en sonda da sözlük biliminin en çok ürün geliştirdiği, bu yüzden çok yakın işbirliği içinde olduğu eğitim konusuyle ilgili münasebeti ele alınmıştır. Sözlükler özellikle dil eğitiminin vazgeçilmez kaynaklarından biridir. Bu sözlüklerin hazırlanması, kullanıcılara sunulması veya geliştirilmesi sözlük biliminin temel hedefleridir. Ancak bunların bilimin evrensel ilkeleri doğrultusunda gerçekleşmesi ve sözlüklerin kullanıcılara en faydalı hale getirilmesi için bu bilim dalının olgunlaştırılması gerekmektedir. Türkiye'de son zamanlarda artan yayınlara rağmen sözlük biliminin genel hatlarının ortaya konması, çalışma prensiplerinin gösterilmesi veya diğer bilimlerle ilgisinin anlatılması için yeterli sayıda çalışma bulunmamaktadır. Sözlük bilimi ile ilgili genel bilgi sahibi olmak isteyenler ya yabancı kaynaklara yönelmekte ya da Mehmet Gürlek ve Ellen Patat'ın birlikte çevirdiği Sözlük bilimie Giriş (Howard Jackson) kitabına bakmaktadır. Howard Jackson'ın kitabı alanın önemli eserlerinden bir olsa da 2002 yılından şimdiye kadar bu alanda oldukça büyük mesafeler kat edilmiştir. Ayrıca Türk okur ve araştırmacılarına Türkçe örneklerle bu bilim dalını tanıtmak gerekmektedir. Bu gereklilik yapılan araştırmanın `Sözlük bilimi nedir?` ve `Sözlük biliminden eğitimde nasıl yararlanılmaktadır?` soruları üzerine inşa edilmesine neden olmuştur.Türkler, ilk sözlüğü 1071 yılında (Kaşgarlı Mahmut / Divan-ı Lugati't-Türk) yazmış olmalarına rağmen sözlük bilimi Türkçe için oldukça yeni bir bilim dalıdır. Örneğin dünyada 1970'lerden itibaren sözlük biliminin ayrı bir çalışma alanı kabul edilip bu alana özgü kurumlar, üniversite dersleri, kitaplar, süreli yayınlar ortaya çıkmışken, Türkiye'de sözlük biliminin mahiyetini anlatacak bir kitap bile bulunmamaktadır. Bu alanın tanımlanması daha çok makale veya bildiri düzeyinde kalmıştır. Bu yüzden sözlük bilimini tanımlamak, alt dallarını genel hatlarıyla göstermek, dünyadaki örneklerden sunmak oldukça önemlidir. Bu çalışmanın da temel hedefi budur. Sözlük biliminin ana hatlarını, alt dallarını ve çalışma alanının sınırlılıklarını belirtmek, bu bilim dalıyla eğitim arasındaki ilişkiyi de örneklerle göstermek istenmiştir. Türk okur ve araştırmacılarına Türkçe örneklerle bu bilim dalını tanıtmak amacıyla araştırma, `Sözlük bilimi nedir?` ve `Sözlük biliminden eğitimde nasıl yararlanılmaktadır?` soruları dikkate alınarak inşa edilmiştir. Bu yüzden araştırma önce iki kısma ayrılmış ve birinci kısımda sözlük bilimi ve alt alanları, ikinci kısımda sözlük bilimi ve eğitim konusu işlenmiştir. Bu çalışma bir derleme çalışmasıdır. Bu yüzden ulaşılabilen kaynaklar araştırma için yeterli sayılmıştır. Ayrıca sözlük biliminin anlam bilimi, biçim bilimi, sözcük bilimi gibi pek çok alanla ilişkisi mevcuttur. Ancak burada sözlük biliminin eğitim ile ilişkisi üzerine daha çok yer verilmiştir. Zira sözlük biliminin en çok yarar sağlayacağı alan eğitim bilimleri var sayılmıştır.

The dictionary is one of the sources that people consult to for information. It is also called by people as a repository of information about words. As the available data show, the dictionary has been prepared in accordance with the common information technology of the age. That is why it has adapted to every new circumstances that have come to this day and has come up on a daily basis. Nowadays, most of the dictionaries are digital works published in electronic medium. It is possible to access and use these works from a computer, mobile phone or similar functional devices. The dictionary, which deals with this development and functioning, has become an independent science and institutionalized throughout the world in the last fifty years. However, the number of studies describing this field in Turkey is quite low. There is one study which is the book-sized belonging to the field which is also a translation. Others are an article or a paper-sized. In this study, which was prepared to make a small contribution in order to overcome this excuse, the dictionary, then the lexicon and its subfields were introduced, and at the end the relation between the dictionary topic and the education that was developed most closely by the dictionary science was discussed.Dictionaries are one of the indispensable sources of language education. The preparation of these dictionaries, the submission or development of these dictionaries is the basic aim of lexicography. However, in order for these to be realized in the direction of universal principles of science and to make dictionaries most beneficial for users, this branch of science needs to be matured. Despite Turkey have recently increased publication to reveal the outline of lexicography, the working principles are not enough studies to be told or shown interest with other sciences. Those who want to have general knowledge about lexicography are either looking for foreign sources or looking at Howard Jackson's book entitled as Introduction to Lexicography, which is translated by Mehmet Gürlek and Ellen Patat together. Howard Jackson's book is one of the most important works of the field, but since 2002 it has covered quite a lot of space in this area. It is also necessary to introduce this science to Turkish readers and researchers with examples in Turkish. This requirement has led to the construction of the survey on the question `What is dictionary knowledge?` and `How is dictionary science being used in education?`Despite having been written (Kashgarli Mahmut / Divan-ı Lugati't-Türk) in 1071 by the Turks, which is the first dictionary of Turkish, the lexicography is a rather new science or discipline for Turkish. For example, there is no book to explain the nature of lexicography in Turkey while institutions, university courses, books and periodicals specific to this field have been accepted as a separate discipline or field of study since the 1970s in the world. The definition of this field is mostly at the level of articles or proceedings. Therefore, it is very important to define lexicography, to show its sub-branches in general terms, to present them with examples all around the world. This is also the main objective of this study. It is also aimed to indicate the main points of lexicography, its sub-branches and the limitations of the study area, and to show the relationship between lexicography and education with examples. In order to introduce this discipline to Turkish readers and researchers, the research was built considering the questions 'What is lexicography?' and 'How is lexicography used in education?'. Therefore, the research was divided into two parts. Lexicography and subfields were dealt with in the first part, lexicology and education in the second part. This work is a review work. Thus, the available resources are considered sufficient for research. In addition, lexicography has a lot of relations with many fields such as semantics, morphology, vocabulary. Here, however, more attention is paid to the relevance of dictionary science to education. It is because there are educational sciences that lexicography will benefit the most.