Antakya mevsimler mozaiğinin arkeometrik yönden incelenmesi

Abstract

Bu tez çalışmasında ilk olarak Antakya'nın genel tarihi, Helenistik ve Roma dönemlerinde bölgenin konjonktürel yapısı ve mozaik sanatının gelişim süreciyle ilgili konulara değinilmiştir. Akabinde Hatay Arkeoloji Müzesinde sergilenen, dokuz panelden oluşan ve dört köşesinde mevsimlerin tasvir edildiği mevsimler mozaiğinin, makro tanımıyla birlikte mozaiğin sahnelerinde işlenen mitolojik hikâyeler anlatılıp, ikonografisi tanımlanmıştır. Mozaik üzerinde bulunan cam ve taş tesseraların renk analizleri Munsell Renk Kataloğu esas alınarak, dijital Odak marka Capsure Portatif Renk Eşleştirme cihazıyla belirlenmiş olup, son olarak taş tesseraların arkeometrik analizleri Petrografi (optik mikroskop), cam tesseraların Polarize Enerji Dağıtımlı X-Işını Floresan Spektrometresi kullanılarak, arkeometrik yönden karakterize edilmiştir. Elde edilen sonuçlar ışığında taş tesseraların kayaç türü, dokusu, sertlik derecesi, agregayı oluşturan kayaç ve mineraller tanımlanmıştır. Cam tessera analizlerinin sonuçları çerçevesinde bulunan elementlerin kimyasal bileşiklerinin kompozisyonu belirlenmiş ve renk özellikleri hakkında öngörülerde bulunulmuştur. Bu tez çalışmasında ilk olarak Antakya'nın genel tarihi, Helenistik ve Roma dönemlerinde bölgenin konjonktürel yapısı ve mozaik sanatının gelişim süreciyle ilgili konulara değinilmiştir. Akabinde Hatay Arkeoloji Müzesinde sergilenen, dokuz panelden oluşan ve dört köşesinde mevsimlerin tasvir edildiği mevsimler mozaiğinin, makro tanımıyla birlikte mozaiğin sahnelerinde işlenen mitolojik hikâyeler anlatılıp, ikonografisi tanımlanmıştır. Mozaik üzerinde bulunan cam ve taş tesseraların renk analizleri Munsell Renk Kataloğu esas alınarak, dijital Odak marka Capsure Portatif Renk Eşleştirme cihazıyla belirlenmiş olup, son olarak taş tesseraların arkeometrik analizleri Petrografi (optik mikroskop), cam tesseraların Polarize Enerji Dağıtımlı X-Işını Floresan Spektrometresi kullanılarak, arkeometrik yönden karakterize edilmiştir. Elde edilen sonuçlar ışığında taş tesseraların kayaç türü, dokusu, sertlik derecesi, agregayı oluşturan kayaç ve mineraller tanımlanmıştır. Cam tessera analizlerinin sonuçları çerçevesinde bulunan elementlerin kimyasal bileşiklerinin kompozisyonu belirlenmiş ve renk özellikleri hakkında öngörülerde bulunulmuştur. Taş tesseraların petrografik analiz sonuçlarında kayaç türü biyosparitik, biyomikritik ve mikritik kireçtaşı olarak belirlenmiştir. Dört grup olarak sınıflandırılan taş tesseraların Grup 1 ve 2'de (Çizelge 4.1.) yer alan örnekler sparitik dokudadır. Grup 3 ve 4'te (Çizelge 4.1.) yer alan örneklerin ise mikritik dokuda olduğu sonucuna varılmıştır. Cam tessera için belirlenen yeşil tesseraların PED-XRF analizi sonucunda Silisyum Dioksit miktarı %54,09, Kalsiyum Oksit miktarı % 3,81, Sodyum oksit %1,81, Potasyum oksit % 0,477 sonuçları ışığında, bitki külünün olmadığı, bünyesinde bozlumanın ve direncinin düşük olduğu belirlenmiştir. Cam tesseraya yeşil rengi veren elementin 9270 ppm değerinde sonuç veren bakır olduğu anlaşılmıştır. Stronsiyum (Sr) ve zirkonyum (Zr) içeriklerine bakılarak karasal hammadde kullanıldığı sonucuna varılmıştır.Anahtar Kelimeler: Arkeometri, Mozaik, Tessera Renkleri, PED-XRF.

In this thesis, the general history of Antakya, the cyclical structure of the region in the Hellenistic and Roman periods and the development process of mosaic art were discussed. After that, the mythological stories of the mosaic of seasons in which the seasons were depicted in the Hatay Archeology Museum and the four corners of the mosaic were described and the iconography was defined. The color analysis of the glass and stone tesserae on the mosaic was based on the Munsell Color Catalog and the digital Focus brand was determined by the Capsure Portable Color Matching device. Finally, the archaeometric analysis of the stone tesserae was made by Petrography (optical microscope). -XRF), characterized by archaeometry. In the light of the results obtained, rock type, texture, hardness degree, rock and minerals forming the aggregate were defined. The composition of the elements found within the framework of the results of the glass tessera analysis was determined and predictions about the color properties were made. The rock type biosparitic, biomicritic and micritic limestone were determined in the petrographic analysis of the stone tesserae. The samples of the stone tesserae classified in four groups in Group 1 and 2 (Table 4.1) are in the spritic texture. It was concluded that the samples in Group 3 and 4 (Table 4.1.) Were in micritic tissue. PED-XRF analysis of green tesserae determined for glass tessera as a result of Silicon Dioxide (SiO2) amount of 54,09%, Calcium Oxide (CaO) amount of 3,81%, Sodium oxide (Na2O) 1,81%, Potassium oxide (K2O) 0,477% In the light of the results, it was determined that there was no plant ash, the degradation and resistance in its structure were low. It was found that the element giving the green color to the glass tesser was copper (Cu) yielding 9270 ppm. Strontium (Sr) and zirconium (Zr) contents were used to determine the use of terrestrial raw material.Keywords: Antiochia Mosaic, Archaeometry, Mosaic Tesserae Color, PED-XRF.