Medrese kökenli imamlar ile ilahiyat fakültesi mezunu imamların din anlayışlarının karşılaştırmalı analizi: Diyarbakır örneği

Abstract

Bu çalışmada geleneksel dini eğitim kurumları olan medreselerden yetişen mollalar ile modern seküler eğitim kurumları olarak ilahiyat fakültelerinden yetişen hocaların din anlayışları Diyarbakır örnekleminde araştırılmıştır. Araştırmada elde edilen en önemli bulgu mollaların gelenekçi, hocaların ise modern bir din anlayışına sahip oldukları şeklindeki kalıp yargının geçersizliği olmuştur. Türkiye‟de modernleşme süreçleri ve muhafazakâr siyasal iktidarların tutum ve uygulamaları ve daha başka nedenler, medreselerin ve ilahiyat fakültelerinin din anlayışlarını farklı yönlerden dönüştürerek birbirine yaklaştırmıştır.Modern yaşamın gündelik pratiklerinin dayattığı sosyal baskı, dini otoriteleri birçok alandaki geleneksel din anlayışlarını modernite lehine yeniden yorumlamaya zorlamıştır. Son dönemlerde dindar muhafazakâr iktidarların medreseleri ve mollaları siyasal sisteme entegre etme gayreti gibi çeşitli uygulamaları ile birlikte toplumda, devletin dindarlara karşı katı sekülerleştirici tutumunu yumuşattığı şeklinde ortaya çıkan toplumsal algının oluşturduğu psikolojik ortam, bir taraftan medreseler ile resmi din anlayışı arasındaki gerilimi azaltırken, diğer taraftan dindarların, ilahiyat fakülteleri içinde yer alarak bu kurumlarda etkin olmaya başlamaları, ilahiyat fakültelerinin din yorumunu da geleneksel din anlayışlarına yaklaştırmıştır.Molla ve hocanın benzer toplumsal tabakalardan gelmesi ve seküler eğitim kurumları olarak, özellikle taşradaki ilahiyat fakültelerinin, hocaların din anlayışlarını biçimlendirme kabiliyetinde olmaması bu iki dini otoritenin din anlayışlarının ayrışmasını önemli oranda engellemektedir. Hızlı modernleşme süreçleri molla ve hocaların bütünlüklü anlam dünyalarını parçalamıştır. Bu durum molla ve hocaların din anlayışlarında, geleneksel ve modern eğilimler arasında bazen bir eklemlenme bazen de bir gerilim veya kopuş ilişkisinin yaşandığı durumların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

This study compares religious understanding of imams who got their education from traditional vis-à-vis modern educational institutions by comparing mullahs who trained in traditional religious educational institutions to imams who trained in modern educational institutions, in Diyarbakır province sample. The results suggest that the common stereotype, which mullahs are traditionalist while imams are modernists, is invalid. The modernization process and deeds of conservative rulers have altered religious understanding of both madrasas and theology faculties and close them together.Social pressures imposed by the everyday practices of modern life have forced religious authorities to re-interpret many traditional religious understanding in the field in favor of modernity. In recent years, some political practices such as integrating madrasas and mullahs into the political system, and transition to passive secularism have reduced the tension between madrasas and official understanding of religion. In this political environment, religious people have had more central role in theology faculties. These processes have brought the interpretation of the faculty of theology closer to the traditional religion. Since mullahs and imams come from a similar social stratum and theology faculties - as been a part of secular educational system - in countryside do not have an ability to shape religious understanding of imams, these facts significantly impede differentiation of the two religious authorities' understanding of religion.