Kuriki Höyük (Batman) kazılarında ele geçen bir grup boya bezemeli kapların arkeometrik karakterizasyonu

Abstract

Bu tez çalışması Kuriki Höyük (Oymataş Köyü, Batman/Merkez) arkeolojik kazılarında ele geçen 22 adet boya bezemeli seramik buluntusu için uygulanan arkeometrik incelemeleri içermektedir. Bu amaçla, seramiklerin karakterizasyon sürecinde XRD (X-ışını difraksiyon), FTIR (Fourier dönüşümlü kızılötesi) spektroskopisi, petrografi, SEM/EDX (taramalı elektron mikroskobu/enerji saçınımlı X-ışını spektroskopisi) ve Tg-Dta (termogravimetri-diferansiyel termal analiz) yöntemleri kullanılarak seramiklerin üretim özellikleri (hammadde, pişirim sıcaklık aralığı, atmosfer, pişirim tekniği vb.) belirlenmiştir. Çalışma sonucunda seramik bünyelerin pişirim sıcaklıklarının 700-900˚C arasında değiştiği, ancak genel olarak 800-900oC aralığında olduğu gözlemlenmiştir. Seramiklerin çoğunluğunda yüksek oranda belirlenen CaO miktarı ve XRD ile tespit edilen kalsit ve kalsite bağlı olarak yüksek sıcaklıkta oluşan piroksen ve gehlenit gibi mineraller bu seramiklerin üretiminde genel olarak kalkerli hammadde kullanıldığına işaret etmiştir. Bölgenin jeolojik yapısı dikkate alındığında, incelenen çoğu seramiğin yerel üretim olma olasılıklarının yüksek olduğu belirlenmiştir. FTIR ve TG-DTA analizleri ile kalsit ihtivasının birincil veya ikincil olma durumu incelenmiş, ayrıca FTIR analizi ile bazı mineral içerikleri (kuvars, kil, feldspat/plajiyoklaz, hematit, piroksen vb.) karakteristik bant değerleri ile saptanmıştır. Petrografik analiz sonuçları seramiklerin hammadde kaynağı olarak aynı kayaç kökenine sahip olduğunu göstermiş ve buna bağlı olarak da seramiklerin hammadde içeriği olarak birbirlerine yakın özellikte olduğu ortaya koymuştur.

This study covers the archaeometric investigation of 22 painted wares uncovered during the archaeological excavations in Kuriki Mound (Oymataş Village, Batman/Turkey). For this purpose, the production properties of the ceramics (raw material, firing temperature range, atmosphere, firing technique etc.) were determined by using the methods of XRD (X-ray diffraction), FT-IR (Fourier transformed infrared) spectroscopy, petrography, SEM/EDX (scanning electron microscope/energy diffraction X-ray spectroscopy) and Tg-Dta (thermogravimetric-differential thermal analysis). As a result of the study, it was seen that the firing temperatures of the ceramic fabrics change in the range of 700-900˚C, but it was generally between 800-900°C. In most of the ceramics the high amount of CaO, the existence of calcite (identified by XRD) and the minerals such as pyroxene and gehlenite (formed at high temperatures thanks to the presence of calcite) indicated that, generally, calcareous raw material was used in production of these potsherds. Considering the geological structure of the region, it was deduced that most of the ceramics would have likely belong to a local production. The primary and secondary calcite were evaluated through the FT-IR and TG-DTA analyses, additionally some of the minerals (quartz, clay, feldspar / plagioclase, hematite, pyroxene, etc.) were determined by FT-IR analysis through their characteristic band values. The results of the petrographic analysis showed that ceramics have the same rock origin in the context of the raw material source, and indicated that the ceramics were close to each other in terms of the raw material content.