Çevre-kültür bağlamında geleneksel ekolojik bilginin korunmasının önemi: Sarıkeçili Yörükler örneği

Abstract

Yaklaşık on iki bin yıl önce insanlık hayvanları evcilleştirmeyi öğrenmiştir. Hayvanların evcilleştirilmesi ile birlikte `Pastoral` toplumlar meydana gelmiştir. Pastoral toplumlar ekonomik kaygı ile hayvanlarına otlak bulma ihtiyacı hissettikleri için sabit bir yerde kalamamışlardır. Tarımın gelişmesi ile birlikte bazı insan toplulukları yerleşik hayatı seçmişler ve aynı zamanda hayvan besiciliği de yapmaya başlamışlardır. Göçebe toplumlar ise iklimsel yapıya uygun olarak belirli periyotlarda yeni otlaklar bulmak için göç etmişlerdir. Göç eden bu pastoral topluluklara Anadolu Türklerinde `Konar-göçer` veya kendine özgü bir ifade ile `Yörük` denilmiştir. Göçebe kültüre sahip toplumlar, kırsal yaşama uyum sağlarken yerleşiklerden çok daha fazla doğadan yararlanmışlardır. Bazı araştırmacılar, pastoral göçebe toplumların doğayla uyum süreçlerinde doğaya zarar verdiğini iddia ederken bazı araştırmacılar ise doğanın doğal parçası olduğunu ifade ederek ekosistemin doğal denge unsuru olduklarına değinmektedirler. Son dönemlerde dünya genelinde yapılan araştırmalara göre daha yaygın kabul edilen görüş ise, pastoral göçebe kültürün doğal çevreye zarar vermedikleri gibi besi hayvanları olan keçi, koyun gibi sürülerin de ekosistemin doğal bir parçası olduğu yönündedir Nitekim bu araştırmada, aynı zamanda bir ekolojik birim olan göçebe toplumların sosyo-kültürel yapılarıyla doğa ile olan etkileşimleri derinlemesine tartışılmaya çalışılmıştır. Yapılan tüm araştırmalar göstermektedir ki pastoral göçebe topluluklar, doğal peyzajın unsuru olan yaban yaşama en fazla hâkim ve mümkün olduğunca doğayı tahrip etmekten uzak yaşayan bir peyzaj kültürünü oluşturmaktadırlar. Kültürel peyzaj birikimleri ile birlikte geleneksel bir ekolojik bilgiye sahip oldukları görülmektedir. Sarıkeçili Yörükler de kırsalda yaşadıkları bölgeye, hiçbir destek almadan atalarından gelen ekolojik bilgi birikimi ile sahip çıkmaktadırlar. Zira sahip çıkmadıkları takdirde doğal yaşam alanlarını kaybedeceklerini herkesten daha iyi bilmektedirler. Bu nedenle de doğanın doğal koruyucularıdırlar.Bu tez kapsamında göçebe hayatı devam ettiren Sarıkeçili Yörüklerin, sahip olduğu mimari ve mekan, halk baytarlığı, halk hekimliği ve etno-botanik bilgiyi içeren geleneksel ekolojik bilginin ortaya konabilmesi amacıyla, nitel çalışma yapılmıştır. Bunun için de kartopu modeli uygulanarak 20 Şubat 2015 ile 20 Aralık 2016.tarihleri arasında gerçekleştirilen saha çalışmaları sayesinde katılımcı gözlem ve mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Daha sonra, söz konusu geleneksel ekolojik bilginin korunarak gelecek nesillere aktarılabilmesi yönünde öneriler ortaya konmuştur. Anahtar Sözcükler: Sarıkeçili Yörükler, Geleneksel Ekolojik Bilgi, Çevreci Yaklaşımlar, Pastoral Göçebe Toplumlar, Kültür, Peyzaj, Yörük.

Humankind has learned to domesticate animals about twelve thousand years ago. `Pastoral communities` have resulted with the domestication of animals. These societies could not stay in the same region because of their need to find new pastures for their animals with economic anxiety. Some of the human communities chose the life of the resident and begun animal breeding at the same time along with the development of agriculture. Nomadic societies had migrated to find new pastures at certain periods in compliance with the climatic structure. Migratory pastoral communities among the Anatolian Turks were named `Nomad` or with a specific expression `Yoruk`. While adapting to pastoral life, societies with nomadic cultures have benefited more from the nature relatively to many of the residents. Some researchers claim that pastoral nomadic societies damage the nature during the adopting processes to it, while some researchers have stated that they are the natural part of the ecosystem and a component in the natural balance of the environment. Recent research studies throughout the World point out the widely accepted view of their not harming the natural environment of nomadic pastoral culture but also being a natural part of the ecosystem with their cattle, goat and sheep herds. Thus, nomadic societies both with their being ecological unit and with their socio-cultural structure interacting with nature have been tried to be discussed deeply in this research. All the studies that were made about pastoral nomadic communities indicate they are the most dominated ones to elements of the natural landscape and wild life and that the furthest ones to the destruction of nature as much as possible. They seem to have traditional ecological knowledge with the accumulation of cultural landscape. Sarikecili Yoruks also protect the pastoral region they live without any support but only with ecological knowledge coming from their ancestors. They know better than anyone that they will lose their natural habitat in case of not protecting it. Therefore they are the natural protectors of nature.Within the scope of this thesis, a qualitative study has been made to be able to demonstrate Sarikecili Yoruks architecture and its space, the public veterinary, folk medicine and traditional ecological knowledge concerning to botanical information. Participant observations and interviews during the field studies between the dates 20 February 2015 to 20 December 2016 performed, have been verified by applying the snowball model for this qualitative study. At the end, suggestions for the transmission of preserved traditional ecological knowledge to the future generations have been put forward. Keywords: Sarikecili Yoruks, Traditional Ecological Knowledge, Environmental Approaches, Pastoral Nomadic Societies, Culture, Landscape, Yoruks.