Sünnî ve Şiî kaynaklara göre Gazve ve Seriyyelerde Hz. Ali (Eş-Şâmî ve el-Meclisî örneği)

Abstract

Araştırmada, 16. yüzyıl müelliflerinden Sünni düşünceye sahip Muhammed Salih eş-Şâmî'nin Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşâd isimli eseri ve Şiî fikriyatı benimseyen Muhammed Bâkır el Meclisî'nin Biharu'l-Envâr adlı eserinde yer alan rivayetlerden hareketle Hz. Muhammed dönemi savaşlarında Hz. Ali'nin rolü ele alınmaktadır. Araştırma konusu edilen iki eserdeki mevcut rivayetlerde Hz. Ali'nin nasıl takdim edildiğinin ve ilgili nakillerin savaşçı yönü itibariyle onun hakkında ne tür bir algı oluşumuna zemin hazırladığının üzerinde durulmaktadır. İşleyiş olarak eş-Şâmî'nin daha erken vefat etmesinden hareketle ilk olarak onun eserindeki rivayetler, daha sonra el-Meclisî'nin eserindeki rivayetler incelenecektir. Araştırma; giriş, üç ana bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. `Giriş` kısmında, araştırmanın amacı ve önemi, yöntemi, kaynakları, Sünnilik ve Şiîliğin dinî-siyasî bir mezhep olarak ortaya çıkışı ve İslam Tarihi bağlamında siyâsi ve itikâdi konulardaki yaklaşımlarının tarih yazıcılığına yansımalarına değinilmektedir. Akabinde her iki mezhebin sahabe, emirü'l-mü'minîn, Ehl-i Beyt algısından genel hatlarıyla bahsedilmektedir. Şiî düşünceye yön veren Ahbârilik-Usûlilik anlayışları ile gazve ve seriyyenin mahiyeti kavramsal olarak ortaya konmaktadır. `Birinci Bölüm`de, müellifler ve eserleri, mukaddimeler ve ikincil kaynaklardan hareketle anlatılmaktadır. `İkinci Bölüm`de gazveler genel seyri itibariyle özetlendikten sonra eş-Şâmî ve el-Meclisî'nin eserlerine yansıyan rivayetler benzer ve farklı yönleri ile ele alınmakta; mukayeseli olarak tahlil edilmektedir. Aynı şekilde `Üçüncü Bölüm`de seriyyeler incelenmektedir. Bölüm sonunda genel olarak rivayetlerde öne çıkan bazı kişi, durum, sıfat ve semboller değerlendirmeye tabi tutulmaktadır.

In this research, I intend to deal with the reports of Ali ibn Abi Talib's role during the battles when Muhammad (pbbuh) was alive. I compare reports from the Sunni Muhammad Saleh al-Shami's Subulu'l-Huda wa'l-Rashad and the Shiite Muhammad Baqir al-Majlisi's Behar al-Anwar. I specifically focus on how Ali was represented and how his belligerency was taken into consideration in two resources. In research design, I give priority to the reports in al-Shami's book as it is chronologically earlier than al-Majlisi's. The research consists of an introduction and three subsequent chapters. In introduction, besides articulations of importance, purposes, and primary resources of the research, you will find a discussion of how Sunnism and Shiism as religio-political sects have emerged and how their emergence conditioned the later political and doctrinal historiography. This is followed by a brief conversation on their respective approaches to key concepts like sahaba, amir al-mu'minin, and ahl al-bayt. I do not ignore the important distinction between akhbari and usuli interpretations of the Shiism. The introduction ends with a historical conceptualization of gazwa and sariyya. The first chapter deals with the secondary sources on the two books and their authors. The second chapter, after an outline of the events in the battlefields, takes the task of comparing and then analyzing how similar and different al-Shami and al-Majlisi reported the same events in gazwas. In the third chapter, same task is undertaken for sariyyas. This chapter concludes with a general discussion of significant persona, themes, and symbols of the reports.