Samsun`da ekilen bezelye genotiplerinin bazı fizikokimyasal özelliklerinin belirlenmesi ve ıslah materyali olarak uygunluğunun değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmanın amacı, yerel bezelye gen kaynaklarından yüksek kaliteli çeşit/çeşitler geliştirebilecek kaynağın olup olmadığını tespit etmektir. Materyaller, daha önce bölgemizden topladığımız ve ulusal bitki gen bankasından elde ettiğimiz, morfolojik tanımlanması yapılmış yerel bezelye gen kaynaklarıdır. Çalışmada iki farklı zamanda ekilen 4 kontrol çeşit ve 44 bezelye hattının kuru tanelerinde, hidratasyon özellikleri, şişme kapasitesi, şişme indeksi, pişme süresi, tohum kabuğu, ham protein, nişasta, amiloz oranı, triptofan miktarı ve mineral elementlerden P, K, Ca, Zn, Fe, Cu, Mg içerikleri gibi tanenin kalitesine etki edecek 27 fizikokimyasal özellik incelenmiştir. Su alma indeksi, şişme indeksi ve tane eni dışında, incelenen tüm özellikler üzerinde ekim zamanının istatistiki olarak farklılık yarattığı tespit edilmiştir. Nişasta oranı, amiloz oranı, 100 tane ağırlığı, tane boyu, şişme kapasitesi, birim hacim ağırlığı, su alma kapasitesi, pişme süresi, şişmeyen tane sayısı, tanenin parçalanma oranı, pişmede kuru madde kaybı, kül oranı, P, K, Fe, Ca içeriklerinin kış ekiminde; ham protein oranı, triptofan miktarı, kabuk oranı, hidratasyon katsayısı, tane kalınlığı, Zn, Cu, Mg içeriğinin ise erken ilkbahar ekiminde yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu durum özellikle gıda olarak kuru tane kullanılacağı zaman kışlık ekimin, konservecilik ve dondurulmuş taze tane gibi işleme söz konusu olduğunda erken ilkbahar ekiminin tercih edilmesi gerektiğini göstermektedir.Kullanılan genotiplerin 22 tanesi açık renkli, geri kalanı koyu renklidir. Koyu renkliler yemek suyunu karartması nedeniyle yemeklik olarak değil ancak kül, mineral, nişasta zenginlikleri düşünüldüğünde yemlik olarak değerlendirilebilir. Bz41, Bz42, Bz43 ve Bz44 hatları birçok özelliklerinin iyi olması nedeniyle yemeklik çeşit olmaya aday hatlar olarak tespit edilmiştir.Bu çalışmanın en önemli kısmı, triptofan esansiyel aminoasit miktarını belirlemektir. Genotiplerin tryptophan esansiyel aminoasit miktarı kuru tohumda 2167.08-2917.27 mg/kg arasında değişmiştir. En yüksek değeri açık yeşil tohum renkli ve kırışık taneli Bz42 hattı vermiştir. Bu hat kuru tane amaçlı çeşit geliştirme çalışması için en önemli aday hat olarak tespit edilmiştir.Anahtar kelimeler: Bezelye, Yerel Gen Kaynakları, Triptofan, Fizikokimyasal Özellikler

Bu çalışmanın amacı, yerel bezelye gen kaynaklarından yüksek kaliteli çeşit/çeşitler geliştirebilecek kaynağın olup olmadığını tespit etmektir. Materyaller, daha önce bölgemizden topladığımız ve ulusal bitki gen bankasından elde ettiğimiz, morfolojik tanımlanması yapılmış yerel bezelye gen kaynaklarıdır. Çalışmada iki farklı zamanda ekilen 4 kontrol çeşit ve 44 bezelye hattının kuru tanelerinde, hidratasyon özellikleri, şişme kapasitesi, şişme indeksi, pişme süresi, tohum kabuğu, ham protein, nişasta, amiloz oranı, triptofan miktarı ve mineral elementlerden P, K, Ca, Zn, Fe, Cu, Mg içerikleri gibi tanenin kalitesine etki edecek 27 fizikokimyasal özellik incelenmiştir. Su alma indeksi, şişme indeksi ve tane eni dışında, incelenen tüm özellikler üzerinde ekim zamanının istatistiki olarak farklılık yarattığı tespit edilmiştir. Nişasta oranı, amiloz oranı, 100 tane ağırlığı, tane boyu, şişme kapasitesi, birim hacim ağırlığı, su alma kapasitesi, pişme süresi, şişmeyen tane sayısı, tanenin parçalanma oranı, pişmede kuru madde kaybı, kül oranı, P, K, Fe, Ca içeriklerinin kış ekiminde; ham protein oranı, triptofan miktarı, kabuk oranı, hidratasyon katsayısı, tane kalınlığı, Zn, Cu, Mg içeriğinin ise erken ilkbahar ekiminde yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu durum özellikle gıda olarak kuru tane kullanılacağı zaman kışlık ekimin, konservecilik ve dondurulmuş taze tane gibi işleme söz konusu olduğunda erken ilkbahar ekiminin tercih edilmesi gerektiğini göstermektedir.Kullanılan genotiplerin 22 tanesi açık renkli, geri kalanı koyu renklidir. Koyu renkliler yemek suyunu karartması nedeniyle yemeklik olarak değil ancak kül, mineral, nişasta zenginlikleri düşünüldüğünde yemlik olarak değerlendirilebilir. Bz41, Bz42, Bz43 ve Bz44 hatları birçok özelliklerinin iyi olması nedeniyle yemeklik çeşit olmaya aday hatlar olarak tespit edilmiştir.Bu çalışmanın en önemli kısmı, triptofan esansiyel aminoasit miktarını belirlemektir. Genotiplerin tryptophan esansiyel aminoasit miktarı kuru tohumda 2167.08-2917.27 mg/kg arasında değişmiştir. En yüksek değeri açık yeşil tohum renkli ve kırışık taneli Bz42 hattı vermiştir. Bu hat kuru tane amaçlı çeşit geliştirme çalışması için en önemli aday hat olarak tespit edilmiştir.Anahtar kelimeler: Bezelye, Yerel Gen Kaynakları, Triptofan, Fizikokimyasal Özellikler