Ebubekir Hazım Tepayran`ın hayatı ve tarihçiliği

Abstract

ÖZET Saltanat, meşrutiyet, Milli Mücadele, cumhuriyet bu elli yıl içinde birbirini takip etti. Bir çok bucaklarında, köylerinde ortaçağ yaşayan bir memleketi bu müddet zarfında yeni dünyaya ulaştırmaya çalıştık. Bu düşüncemizin büyük bir kısmında başarıya ulaştık. Büyük ihtilalleri, sarsıntıları, çöküşleri, başarı ve modernleşmeleri bütün ayrıntılarıyla elli yıllık kısa bir zamana sığdırmış, bir millete ve memlekete tarihte rastlamak mümkün değildir. İşte bu hamlelerin gerçekleşmesinde katkılarını hiçbir zaman unutmadığımız şahsiyetlerden biri de Ebubekir Hâzim Tepeyran ' dır. Bizi, onun eserlerini ve şahsiyetini tanımaya yönelten yaşadığı devir içerisinde müstesna bir yere sahip olmasıdır. Hayatı baştan başa yurt hizmetinde geçmiş, devletin en yüksek makamlarında bulunmuş, hatıra ve vesika itibariyle eşsiz servete sahip bir kişidir. Dünyanın pek çok ülkesinde devlet, politika, sanat ve edebiyat adamlarının anılarını yazdıklarını biliyoruz. Bu anılar o kişilerin yaşadıkları dönemin belgesel anlatımlarıdır. Ülkemizin, politika, sanatta etkin olan kişileri arasında anılarını yazıp gelecek kuşaklara bırakanların sayısı ne yazık ki,pek azdır. Gerçi her anıya her anı yazısına inanmak da aldatıcı olur. İnsanlar yaptıklarını, ettiklerini büyük birer üstünlük, birer başarı gibi göstermeye eğilimlidir. Yanılgılarını, aldanışlarını, hatta işledikleri suçları kendilerine göre yorumlamak, değiştirmek bu gibi anı yazarlarının özelikleri arasındadır. Ebubekir Hâzim Tepeyran ise daha önce yayınlanan devlet adamı, politikacı, hatta sanatçı yazar anılarına benzemeyen bir anı yazarlığı yapmıştır. Tepeyran yarım yüzyıl süren devlet adamlığı süresince gözlemlerini birer öykü niteliğinde anlatmasını bildiği için anıları kişisel olmaktan çıkıp bir çeşit yaşam romanı niteliği kazanmıştır. Niğde' de başlayıp Osmanlı Devleti'nin Hicaz, Beyrut, Bağdat, Manastır, Sivas, Ankara, Bursa vb illerinde valilik, nazırlık, milletvekilliği ile geçen yarım yüzyıl! Abdülhamit, Reşat, Vahidettin 'in saltanat yılları, İstiklal Savaşımızın Anadolu'su ; ardından Cumhuriyetimizin kuruluşu...Mütareke döneminde Divan-ı Harp önündeki duruşmalar sonucu idama mahkum oluş, ardından aklanış ve Niğde Milletvekili olarak TBMM 'inde görev alması bizi onun yaşamını tanımaya yönelten birer etken olmuştur. IX tC YÛKSEKÖCRrNM KUIUU ooktotttiEisvoN unut!Biz bu çalışmamızda onun hayatı ve tarihçiliği üzerinde duracağız. X

SUMMARY Sultanate, Constitutions, National Struggle and Republic followed each other within fifty years. In the meantime, we tried to develop this country which, before, led a life resembling that of villages in middle ages. In this we were successful in most of our concerns. It is impossible to see a nation or a country which witnessed revolutions, upheavals and decline as well as success and modernization in all details in such a short period of fifty years. Hence, one of the personalities whose contributions we never forget in materialization of these attempts is Ebubekir Hazim Tepeyran. What direct us to know his masterpieces and personality is the fact that he held an exeptional place in his era. Leading a life in the service of his nation and holding very important positions, he has a perfect treasure of memories and documents. We know that statesmen, politicians, artists and men of literature world over have all written down their memoirs, which mirror their era. It is a pity that in our country the number of this people who left their memoirs to coming generations among those who were effective in politics and art are not many. It is also deceiving to believe every memoir. People have a tendency to exaggerate their deeds. It is a characteristic of such memoir writers to make comments on their own fallacies and deceiptfulness. Ebubekir Hazım Tepeyran' s way of writing memoirs differ from that of other men of letters. During this tenure of half a century, he narrated his observations in a story-telling mode and therefore his memoirs have been impersonal. Half a century that began in Niğde and was spent in Hicaz, Beirut, Baghdad, Monastery, Sivas, Ankara and Bursa as a governer, a minister and a deputy! The sultanates of Abdülhamit, Reşat and Vahidettin; The Anatolie of our war of independance and the founding of our Republic... Having been condemned to that after trials in Military Tribunals during the armistice and then being acquitted and being a Deputy of Niğde, have all been factors which urged us to get to know him. In this study, we will discuss his life and historiography. XI