Sason Ermeni isyanları

Abstract

Sason Ermeni isyanlarını ihtiva eden bu çalışma giriş, dört ana bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Osmanlı Devletinde yaşayan Ermenilerin; sosyal, dini, hukuki ve siyasi durumları hakkında özet bir bilgi verilmiştir. Ayrıca, Ermeni meselesini ortaya çıkaran sebepler ve Ermenilerin I. Sason İsyanına kadar yaptıkları faaliyetlere de kısaca değinilmiştir. Tezin birinci bölümünde, Sason Bölgesinin coğrafi ve demografik yapısı hakkındaki bir izahattan sonra, Ermenilerin bölgedeki Kürt ve Türk aşiretleri ile olan münasebetleri, Sason isyanının tahrikçilerinden olan Mihran Damadyan'ın faaliyetleri ve bu faaliyetler karşısında Osmanlı Devleti'nin almış olduğu askeri tedbirler üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, isyanın elebaşısı olan Hamparsum Boyacıyan'ın Sason ve Talori'de yapmış olduğu faaliyetler ve isyanın çıkışı ele alınmıştır. Osmanlı Devleti'nin isyanı bastırması, Hamparsum Boyacıyan'ın yakalanıp yargılanması, dönemin Padişahı II. Abdülhamid'in isyanla ilgili görüş ve düşünceleri de bu bölümde anlatılmaktadır. Yine bu bölümde isyanla ilgili Avrupa'da çıkan haberler ve bu haberlerin Osmanlı Devleti tarafından tekzip ettirilmesi, İngiltere'nin Van konsolos muavini Hallward'in bölgedeki faaliyetleri, İngiliz Hükümetinin verdiği memorandum ve bölgede kendi başına tahkikat yapma gayretleri, Osmanlı Devleti'nin İngiltere'nin bu tutumuna karşı ortaya koyduğu tepkiler ile Fransa'nın tavrı anlatılmaktadır. Üçüncü bölümde, bölgede çıkan olayları araştırmak üzere kurulan Tahkik Heyetinin faaliyetleri ele alınmıştır. Tahkik heyeti, bölgede yaptığı araştırmalar ve isyanla ilgili dinlediği şahitlerin ifadelerinden yola çıkarak bir rapor hazırlamıştır. Bu raporda isyanın ortaya çıkışı, Ermenilerin Müslüman ahaliye karşı yaptıkları zulümler, Ermenilerin kayıpları ile ilgili iddiaları ve Ermeni Köyleri'nin yakılması konuları üzerinde durulmuştur. Ayrıca komisyonda İngiltere, Fransa ve Rusya temsilcileri olarak görev yapan konsolosların hazırladıkları rapor Osmanlı heyetinin hazırladığı raporla mukayese edilmiştir. IIIDördüncü bölümde ise II. Sason İsyanı ele alınmıştır. Taşnaksutyun Komitesinin 1898'de yaptığı kongrede, kendisine faaliyet merkezi olarak yalnız Sason ve Talori bölgesini seçmişti. Alınan bu karar üzerine Rusya ve diğer bölgelerdeki Ermeni komitecileri Sason'a gelmeye başladılar. Karalan, Serop ve Antranik adındaki komiteciler Sason bölgesinde yoğun propaganda faaliyetleri ile bölgedeki Ermenileri Osmanlı idaresine karşı isyana teşvik etmişlerdir. Osmanlı Devleti, Sason'daki Ermeni eşkıyasının faaliyetlerini son vermek maksadıyla askeri kışla inşasına karar vermişti. Ancak bu yöndeki çalışmalar da, Ermeni komitecileri ve bölgede yaşayan yerli Ermeniler tarafından engellenmeye çalışılmıştır. Osmanlı Devleti, Ermenilerin bu hareketleri üzerine, 3 Mayıs 1904 tarihinde Salih Paşa komutasında, şekavette bulunan Geligüzan, Akçeser Köy'ü ve Talori bölgesin de askeri bir harekat düzenleyerek, bölgedeki Ermeni eşkıyasını etkisiz hale getirmişlerdir.

This study is examining one aspect of the Armenian question which played an important role in late Ottoman history. The Sason event in 1894 was the first one exercised by the Armenian revolutionists to challenge the Ottoman existence in the six provinces of the Ottoman Anatolia and to receive the attention of the European Powers for help in the establishment of the autonomous Armenia. The Sason event of 1 904 was the second attempt to reach the well-known goal, aimed at the first attempt in Sason event of 1 894. This study attempts to analyze this subject in four chapters. The first chapter reveals the geographical and demographic state of Bitlis region; especially the area of Sason and Talori where the uprisings took place in 1 894 and 1 904. In addition, the activities of Mihran Damadyan and the measures taken by the Ottoman government are discussed. The second chapter explains the conducts of Hamparsum Boyaciyan, the leader of the Armenian revolutionists, and his role in the creation of the uprising. Also the view of the Sultan Abdülhamid about this event is added here. The third chapter deals with the appointment of the Commission of Inquiry, its investigations and the whole works of this commission which were examined in detials. The reports of the commission and the foreign consuls are compared. The last chapter concerns with the Sason Event-II. The Tasnaksutyun Committee, at its congres in 1898, had choosen the Sason and Talori Regions as their operation center. Depending on this decision, the Armenians in Russia and other regions began to come to Sason. The Armenian bandits, whose names were Karakin. Serop and Antranik, encouraged the Armenians in this region to act against the Ottoman administration. Thus; Ottoman Government decided to build military barracks in this region so as to stop the Armenian activities. But the Armenians again tried to stop such efforts of Ottoman Government. Ottoman State, as a result of such Armenian activities, organized a military operation in the command of Salih Pasha in the Geligüzan, Akçeser Village and Talori regions in 3 May 1904 and got the Armenian bandits to be ineffective.