Bursa kazası; Alişar - 7537, Gölcük - 7424, Seç- 7379, Akça - 7372 ve Anarlı Dere - 7377 köylerinin Temettuat Defterleri`nin tahlili ve değerlendirilmesi (H. 1260 - 1261 / M. 1844-1845)

Abstract

ÖZET Osmanlı tarihinde Tanzimat, devletin yönetimde batılı anlayışın egemen olmasıyla, köklü değişikliklerin yapıldığı bir dönemdir. Bu dönemde devlet yönetimini düzeltmek ve her alanda ilerleyen Avrupa ülkelerinden geri kalmamak için siyasi, askeri, ekonomik ve sosyal alanlarda Avrupaî tarzda bir çok ıslahat ve yenilikler yapılmıştır. Bu anlayışla; devletin artık çökmüş olan malî yapısı ve politikaları da yeniden yapılandırılma yoluna gidilmiştir. Bu nedenle, malî gelirleri yeni ve sağlıklı bir yapıya kavuşturmak, daha önceden uygulanan vergilerin yerine yeni vergileri belirlemek için, halkın sahip olduğu menkul, gayr-i menkul ve temettuatlarının tespitine karar verilerek bunlar `Temettuat Defterleri`'ne kaydedilmiştir. Yerleşim yerlerindeki hane sayıları, hane reislerinin isimleri, meslekleri, malları, yıllık gelirleri ve ödedikleri vergileri bu defterlerde kayıtlıdır. Bu veriler yerleşim birimlerinin sosyal ve ekonomik durumunu göstermektedir. Hüdavendigâr Sancağı'nın Bursa Kazası'nın Alişar-7537, Gölcük- 7424, Seç-7379, Akça-7372 ve Anarlıdere-7377 Köylerinin Temettuat Defterleri, 1844-1845 (H /1260- 1261) yıllarında düzenlenmiştir. Bursa; bu tarihte Hüdavendigâr Sancağına bağlı bir kaza olup, Osmanlı imparatorluğu'nun eski başkentlerinden birisi olmasının da etkisiyle önemli bir kültür; ipeğin ülkede sadece burada üretilmesi ve dünyaya pazarlanması açısından da önemli bir ticaret ve sanayi merkezidir. İncelemesini yaptığımız köyler Bursa'nın merkezi köyleri olmaları nedeniyle, Bursa'nın coğrafî, ekonomik ve sosyal özelliklerinden faydalanmışlardır. Bu köylerin 1844-1845 yıllarında yapılan hane, mal ve mülk sayımlarına göre en önemli geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Köylerdeki arazilerin hemen hemen tamamı ekili arazidir. Toprakları verimli ve bölgenin sahip olduğu iklimin de etkisi ile, ürün yelpazesi geniştir. Köylerde bulunan ve büyük baş, küçük baş, yük, koşum, gelir getiren ve gelir getirmeyen hayvanlar olarak tasnif ettiğimiz hayvan türleri de bol veçeşitli olup; köylülerin günlük işlerini kolaylaştırmakta ve daha çok gelir elde etmelerini sağlamaktadır. Bulundukları coğrafî konumdan dolayı orman ürünleri olan tahta, kereste ile kömürün satılması ve bunların ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması için nakliyeciliğin gelişmesi de bu köylerin gelir kaynaklarını çeşitlendirerek, artmasına neden olmuştur. Bunun haricinde dışarıya ihtiyaç duymayacak şekilde köylerde hemen her meslek erbabından kişilerde bulunmaktadır. Köylerde bazı istisnalar hariç olmak üzere genelde hane reislerinin gelirlerine göre vergi alınmıştır. Vergi alımlarındaki usulsüzlükler ve tutarsızlıklar vergi mükelleflerinden gelirlerine göre vergi alınması hedefine istenilen ölçüde ulaşılmamış olsa da, incelediğimiz bu köylerin geçim düzeyleri genelde yüksektir.

ABSTRACT Period of reforms covers radical changes with dominancy of western mind in administration of government in the Ottoman history. Many European style improvements and innovations were adopted in political, military, economical and social areas to catch up with the European countries progressing at any area and to rectify governmental administration in the said period. Accordingly, fiscal structure and policies, which have completely collapsed, of government were reconstructed. Therefore, it was decreed to determine and register all movable and immovable assets and profits of public with `Book of Profits` to designate the new taxes instead of formerly imposed taxes and to give a brand-new and sound structure to financial incomes. Number of households, names, occupations, commodities, annual incomes and taxes of household heads are registered with those books. Such data indicate the social and economical status of settlements. Books of Profits of Alişar, Gölcük, Seç, Akça and Anarlıdere Villages of Bursa Subdivision of Hiidavendigar Quarter were issued in 1844 - 1845 (Moslem Calendar / 1260 - 1261). Bursa was a subdivision related to Hiidavendigar Quarter those days and is an exclusive culture city as one of the prior capitals of Ottoman Empire and a significant city of trade and industry because silk is only produced and marketed throughout the world from here. As central villages of Bursa, the villages we examined have benefited from geographical, economical and social features of Bursa. The most important livelihood sources of those villages are agriculture and stockbreeding in accordance with household, commodity and property counts performed on 1844-1845. Nearly all of the lands in the villages are planted and arable lands. Thanks to its fertile lands and the effects of climate ruling the region, product range is wide. Types of animals, such as cattle, sheep and goat, pack animals, draft animals, and other profitable and non-profitable animals are amply found in the villages and facilitate daily works of villagers and allow them yield more income. Owing to the geographical position, sales of wood and timber as forestry products and development of forwarding to transport such goods to demanders increased resources of income for villagers. Besides, there are also professional experts in the village and so villages have no requirement outside village. Excluding some exceptions, taxes are imposed generally in accordance with the incomes of household heads in the villages. Although taxation in accordance with income has not been achieved at required level due to illegal taxation, livelihood levels of these villages are mostly high.