Zati Divanı`ndan yetmiş beş gazelin şerhi

Abstract

ÖZET 16. asır şâirlerinden Zatî, 1471-2 tarihinde Balıkesir'de doğmuş olmakla beraber hayatının büyük bir bölümünü Osmanlı devletinin merkezi olan İstanbul'da geçirmiştir. Düzenli bir eğitim-öğretim hayatı olmamakla birlikte, kaynaklarda -kendinde şiir söyleme istidadım keşfedince- ömrünün bir miktarını sarf ve nahv öğrenmeye sarf ettiği kaydedilmektedir. Yine aynı kaynaklarda şiir söyleme meziyetinin zamanın fâzıllarını hayrette bıraktığı kayıtlıdır. Hayatı ile ilgili bilgiler arasında remil dükkânına gelip giden genç şâirlerin şiirlerindeki mânâları alıp kendi şiirlerine yerleştirdiği söylenmektedir. Bununla beraber çok sayıda gazel, kaside, rubai ve kıt'ası bulunan şâirin eserleri üzerine bir çok araştırma-inceleme yapılmıştır. Bu çalışmaya konu olan gazeller (1004-1078) Mehmet Çavuşoğlu- M. Ali Tanyeri ikilisi tarafından edisyon kritik ve transkripsiyon şeklinde hazırlanan ve `Zatî Divanı Gazeller Kısmı İÜ. Cilt` adıyla neşredilen eserden alınmıştır. Bu çalışmanın Giriş bölümünde `Şerh` kavramı açıklanmış ve şerh usûlü hakkında bazı bilgiler aktarılarak Klâsik edebiyatta şerh mevzuuna değinilmiştir. Birinci bölümde şâirin hayatı, eserleri ve edebî kişiliği hakkında kaynaklarda yer alan bilgiler verilmiştir. Eserin asıl hazırlanış maksadı olan gazellerin (1004-1078) şerhine ise ikinci bölümde yer verilmiştir. Gazeller şerh edilirken daha önce yapılmış olan Divan Edebiyatı şiir şerhlerinden istifade edilmiş ve bu eserlerde yer alan bilgiler doğrultusunda beyitler incelenmiştir. Beyitler incelenirken farklı lügatlar yanında Derleme ve Tarama sözlüklerinden de yararlanılmıştır. Gazeller şerh edilirken ayrıca deyimler, atasözleri ve tasavvuf! kavramlar da göz önünde bulundurulmuştur. Bunlarla ilgili kaynak eserlerin adlan ise `Kaynakça` içerisindedir. Beyitler yukarıda verilen kaynaklar vasıtasıyla şerh edilirken gerekli görülen açıklamalar yapılmış ve şerh edilen beyitler arasında bir uygunluk sağlanmıştır. Bunun için beyitlerin şerhleri ve mânâları arasında kopuklukların olmamasına dikkat edilmiştir. Mânâlar ele alınıp şerh oluşturulurken -olması gerektiği üzere- şâirin yaşadığı dönem ve şartlar da dikkate alınmıştır. Klasik şerh metodu ile hazırlanan çalışmanın sonuç bölümünde ise -şerh edilen beyitlerden yola çıkılarak- şâirin edebî kişiliği ve Divan şiirine katkısı mevzuunda edinilen intihalara yer verilmiştir. Ayrıca bundan sonra yapılacak çalışmalarda dikkate alınabilecek bazı kıstaslar ve metotlar kısaca anılıp beyitler şerh edilirken karşılaşılan güçlükler de belirtilmiştir.

SUMMARY Zatî, sixteenth century poet, was born in Balıkesir in 1471-2 but he spent most of his time in Istanbul, the capital city of Ottoman Empire. Although he did not have an orderly life of education, it is recorded that he spent some of his life learning sarf and nahv when he became aware of his talent on art of poetry. Also in the same sources, it is recorded that his talent on poetry astounded the scholars of the time. Within the information about the life of Zatî, it is said that Zatî got the meanings in the poems of the young poets who visited his shop in which he dealt with fortune telling and put these meanings into his poems. Besides this, there are lots of researches and investigations on the works of the poet who has many gazels, qasidas, rubais and kıt'as. The gazels (1004-1078) which is the subject of this study is taken from the work entitled `Zatî' s Divan Chapter of Gazels Volume ÜT' which was prepared as the forms of edition criticism and transcription by Mehmet Çavuşoğlu and M. Ali Tanyeri. In the Introductory part of the study, the term `Şerh (analyse)` is explained and the subject of şerh (analyse) in Classical Literature is discussed by giving some knowledge on the method of şerh (analyse). Information about the life, the works and the literary characteristic of the poet is given in the First part. Şerh of the Gazels( 1004-1078) which is the main aim of the work takes place in the Second part. The former analyses of the poems in Divan Literature are benefited while analysing the gazels and the couplets are examined according to the knowledge in these works. Collection and Search (Derleme ve Tarama) dictionaries are used besides different dictionaries while examining the couplets. Also the phrases, proverbs and mystical terms are taken into consideration while analysing the gazals. The titles of the sources are written in bibliography. While analysing the couplets in terms of the above mentioned sources the necessary explanations are made in order to create a harmony among the analysed couplets. Therefore, the couplets are carefully analysed so as not to cause a breakout between the analysis and the meanings of the couplets. As it is important that the period and the conditions in which the poet lived are taken into consideration while making analysis by dealing with the meanings. The statements about the literary characteristic of the poet and his contribution to Divan poems are presented on account of the analysed couplets in the conclusion part of the study prepared by the method of Classical analyse. Moreover, some criterion and methods are briefly mentioned and the problems faced while analysing the couplets are stated.