Türkmence-Türkçe sözlüke göre Türkmen Türkçesinde kelime yapımı

Abstract

ÖZET `(Türkmence-Türkçe Sözlük'e Göre) Türkmen Türkçesinde Kelime Yapımı` adlı yüksek lisans tez çalışmamızda 192 adet yapım eki ve kelime türetme tarzı olarak kelime birleştirme yollan ele alınmıştır. Yapım eklerini biçimbilimsel sesbilim ve işlev özellikleri ; kelime birleştirme yoluyla kelime türetme konusunu da sentaks açısından incelemeye çalıştık. Bu çalışmada Talat Tekin, Mehmet Ölmez, Emine Ceylan, Zuhal Ölmez, Süer Eker tarafından hazırlanan `Türkmence-Türkçe Sözlük` (Simurg Yayınları, Ankara, 1995)'teki türemiş ve birleşik kelimeler fîşlenmiştir. Araştırmamız Giriş ve İnceleme bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Türkmen Türkçesinin ses ve şekil özellikleri ile Türkmen Türkçesinin Oğuz Türkçesi içindeki yeri hakkında genel bilgi verilmiştir. İnceleme bölümü yapım ekleri ve birleştirme yoluyla kelime türetme bahsi olarak iki kısımdan oluşmaktadır. Yapım ekleri bahsinde fişlenen kelimelerdeki ekler; isimden isim, fiilden isim, isimden fiil ve fiilden fiil olarak dört ana başlıkta sınıflandırılmıştır. İsimden isim yapım ekleri bahsinde 76 adet, fiilden isim yapım ekleri bahsinde 55 adet, isimden fiil yapım ekleri bahsinde 30 adet, fiilden fiil yapım ekleri bahsinde de 3 1 adet ek ele alınmıştır. Ekler bu ana başlıklar altında alfabetik sıraya göre incelenmiştir. Her ekin öncelikle Türkmen Türkçesindeki şekilleri (allomorphları) verilmiş, ünlü ve ünsüz uyumlarına uyup uymadığı incelenerek işlevleri maddeler halinde sıralanmıştır. Daha sonra ekin etimolojisi hakkındaki görüşler ile Eski Türkçe ve Eski Anadolu Türkçesindeki gelişimi belirtilmiştir. Son olarak ekin, Türk Dilinin Batı Oğuz kolunun temsilcileri Türkiye Türkçesi, Azeri Türkçesi ve Gagavuz Türkçesinde kullanılan şekilleri ve bu lehçelerden örnekler verilmiştir.Eklerin işlevleri kısmında, ilgili ekin hangi tür kelimelere getirildiği ve hangi tür kelimeler türettiği maddeler halinde sıralanmıştır. Bu maddelerde ekin geçtiği kelimelere, kelimelerin anlamına ve gerekirse ekin etimolojik tahliline yer verilmiştir. Birleştirme yoluyla kelime türetme bahsinde ise fişlenen birleşik kelimeler oluşumları bakımından sınıflandırılmıştır. Bu çalışmayla Türk Dilinin Doğu Oğuz kolunun temsilcisi Türkmen Türkçesindeki yapım ekleri ve birleşik kelimelerin yapıları tasvirci bir tarzda ele alınarak Türk Dili araştırmalarına ufak da olsa bir katkı sağlamak amaçlanmıştır. II

ABSTRACT In our master's thesis titled 'Word Formation In Türkmen Turkic (According to the Turkmen-Turkish Dictionary) ' we have examined 192 derivational suffixes and ways of joining words as word derivation procedures. We also attempted to investigate the derivational suffixes with their morphophonological and functional aspects. In this study, we have listed all derived and compound word entries in 'Turkmen-Turkish Dictionary (compiled by Talat Tekin, Mehmet Ölmez, Emine Ceylan, Zuhal Ölmez and Süer Eker and published by Simurg Yayınlar, Ankara, 1995). Our research is comprised of both an introductory and an investigative part. In the former, general information has been given about the phonological and morphological features of Türkmen Turkic and its place within Oğuz Turkic. The latter is composed of two parts namely derivational suffixes and word derivation via word joining. The suffixes that occur in our list of words in ' Derivational Suffixes' part have been classified under four main headings; i.e. those forming nouns from nouns, those forming nouns from verbs, those forming verbs from nouns and those forming verbs from verbs. In the part forming nouns from nouns 76; in the part forming nouns from verbs 55, in the part forming verbs from nouns 30 and in the part forming verbs from verbs 31 suffixes (a total of 192) have been identified under main headings and studied alphabetically. After examining these suffixes about whether they conform to vowel and consonant harmony, we have primarily provided the allomorphs of each suffix in Türkmen Turkic further specifying their functions. Next,views concerning the etymology of that suffix as well as its development within Old Turkic and Old Anatolian Turkic have been IIIdescribed. The allomorphs and samples from dialects i.e. the Turkic spoken in Turkey, the Azerbaijani Turkic and the Gagavuz Turkic, which represent western Oğuz branch of Turkic languages, have also been supplied. In the part 'the suffixes and their functions', we have specified what sorts of words this suffix is added to and what sorts of words are derived by the suffix involved. Also, under each heading, we have dealt with the words containing the suffix, their meanings as well as etymologic analyses if necessary. In the part relating to word formation by joining words, the compound words listed have been studied in terms of their syntactical structures. Treating descriptively the derivational suffixes in Turkmen Turkic that represents eastern Oğuz branch of Turkic language, this study aims at, howewer in a limited way, contributing to the Turkic language studies. IV