Evliya Çelebi`nin anlatımıyla Sakız Kalesi: Bir mimari değerlendirme

Abstract

Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi aracılığıyla edindiğimiz bilgiler, Sakız Adası'ndaki ilk inşa faaliyetlerinin Büyük İskender zamanında başladığını varsaymaktadır. Ada, Helenistik çağı takiben Roma ve Bizans çağlarında da iskân edilmiş; günümüze bu kültürlerin belli ölçüde izlerini ve Orta Bizans dönemine ait önemli bir mimari mirası taşımıştır. Lâtin hâkimiyeti sonrası Cenevizlilerin idaresi altında önemli bir kültür ve ticaret merkezine dönüşen Sakız Adası, bu özelliğini Osmanlı hâkimiyetine geçtiği 1566 yılından sonra da sürdürmüştür.13. yüzyıl başlarından itibaren ticarî faaliyetler dolayısıyla Doğu Akdeniz'de yoğunlaşan ilginin odaklarından biri konumundaki Sakız Adası, İzmir-Avrupa ve İstanbul-Kuzey Afrika arasındaki deniz ticaretinde önemli bir merkez, aynı zamanda seyrüsefer halindeki gemiler için de bir sığınak olmuştur. Adanın bu ticarî önemi 18. yüzyıla kadar devam etmiştir. Sakız kent merkezinin bu bağlamda en önemli tarihî mekânı olan ve limanın kuzey kanadında konumlandırılmış kale, Ortaçağ ve geç Ortaçağlar boyunca siyasî, askerî ve ticarî merkez olmanın yanında limanın ve aynı zamanda adanın savunmasında etkin bir rol oynamıştır.Sakız Kalesi ve limanın devamlı tehdit altında olduğu, yazılı tarihî kaynaklardan anlaşılmaktadır. Akdeniz'deki yoğun korsan istilâlarından nasibini almış olan kale çeşitli dönemlerde tahrip olduğu gibi, adanın aktif fay hatları üzerindeki konumu da, sürekli ve şiddetli depremlerin yaşanmasına ve binalar üzerinde ciddi yıkımlara neden olmuştur.Osmanlı hâkimiyeti yıllarında ve 17. yüzyılın ikinci yarısında adayı ziyaret eden Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi'nin yazdıkları, bu savunma yapısının 17. yüzyıldaki fizikî çehresini bir kesit hâlinde ortaya koyarak, yaklaşık bin yıllık tarihine ilişkin bir dayanak teşkil etmektedir.

The information provided by Ottoman traveler Evliya Çelebi presume that the first construction works on Chios island has started during the reign of Alexander the Great. The island was inhabited during the reign of Rome and Byzantium following the hellenistic period and brought traces of these cultures and a significant architectural legacy from Middle Byzantine Period to this day. Chios island, which has evolved into an important culture and trade center under the rule of Genoese after Latin rulership has remained as an important trade and culture center after coming under the rule of Ottoman Empire in 1566. Chios Island, one of the foci of the ever increasing interest in Eastern Mediterranean as a result of trade activities started in the beginning of 13th century, has been an important center for sea trade between Izmir-Europe and Istanbul-North Africa, and a shelter for cruising ships. The island has maintained its trade importance until 18th century. The castle on the northern side of the port, which is the most important historical site of Chios city centre, has played a significant role in the protection of the island and the port, in addition to being a political, military and trade center during the Medieval and Late Medieval Ages. It is understood from the written historical documents that the Chios Castle and the port has always been under threat. The castle has had its share of intense pirate raids in the Mediterranean and was damaged, whereas the fault lines under the island has led to constant and powerful earthquakes, which also caused severe damage to the buildings. The writings of Ottoman traveler Evliya Çelebi, who have visited the island during the rulership of Ottoman Empire and in the second half of 17th century, indicate the physical view of this defense structure in 17th century and shed light on its history of thousand years.