VIII. ve -XIII. yüzyıllar arası Türkçe eserlerde hayvan adları

Abstract

Hayvanlar, bütün toplumlarda olduğu gibi, Türk kültürünün de vazgeçilmez yapı taşlarıdır. Türkler hayvanlara, sosyal hayatta günlük ihtiyaçları gidermenin dışında kutsallık, benzetme unsuru, dertlerine deva, zamanlarına isim, kendilerine ata, savaşlarına silah, devletlerine arma olma gibi birçok yönden anlamlar yüklemişlerdir. Bu durum Türklerin konar göçer bir kültüre sahip olmasının sonucudur. Temel geçim kaynakları hayvanlar olunca kültürlerinin temeline de onları koymuşlardır. İncelenen eserlerden de görülmektedir ki hayvanlar Türk toplumunun bir parçası olmuşlardır. Hayatları boyunca farklı kültür ve dinlerle tanışmış olmalarına rağmen bu hayvanların Türk toplumundaki yeri, bazı değişiklikler olsa da, hep devam etmiştir. Örneğin İslamiyet'ten önce kutsallaştırılmış bir hayvan olan geyik, İslamiyet'ten sonra da dervişlerin ya suretine büründükleri ya da binek aracı olarak kullandıkları bir hayvan olmuştur. Böylece bir millet ne kadar din değiştirirse değiştirsin ya da ne kadar farklı kültürden etkilenirse etkilensin hayvanlar ve hayvan adları, milletlerin aldıkları kültürün kendi kültürüyle sentezlenmesi sonucu o milletin malı olduğunu kanıtlar.Bu çalışmada da VIII. ve XIII. yüzyıllar arasında Köktürk, Uygur, Karahanlı dönemlerinde ortaya konmuş eserlerdeki hayvan adlarından hareketle o dönemin kültür ve edebiyatına hayvanların etkisi incelenmiştir. Çalışmamızda Köktürk, Uygur ve Karahanlı döneminde yazılmış olan eserler taranmış, taranan hayvan adları eserlerde yer aldıkları konumlarla verilmiş, transkripsiyonda eserlerdeki yazılışlar korunmaya çalışılmış ve toplanan bilgiler dönem başlıkları altında `karada yaşayan, suda yaşayan uçan ve efsanevì-mitolojik` hayvanlar kategorileri ile sınıflandırılmıştır. Ayrıca hayvan adlarının dönemlere ve eserlere göre karşılaştırılması, kullanım kolaylığı açısından, tablolaştırılarak çalışmamıza eklenmiştir. Tabloda birkaç ayrı çalışmadan oluşan kitaplar tek başlık altında toplanıp öyle isimlendirilmiştir. Örneğin Altun Yaruk Sudur 6, Altun Yaruk, Altun Yaruk 3. ve 7. kitaplar `Altun Yaruk` başlığı altında; `TİEM 73 üzerine yapılan A.Kök ve S. Ünlü'ye ait çalışmalar da `TİEM 73` başlıkları altında toplanmıştır.Anahtar Kelimeler: Türkçe metinler, hayvan adları, on iki hayvanlı takvim, 8.yüzyıl, 13. yüzyıl.

Animals, as in all societies are indispensable building blocks of the Turkish culture. Besides meeting their daily needs, animals mean holiness, remedy for their illnesses, weapons for wars, symbols for their states, names for their times, ancestors for them and similitudes, etc for Turks. This was the result of the fact that Turks have a nomad culture. Basic livelihoods have been animals, therefore, they have put them at the center of their culture. It is seen in the works examined that the animals have become a part of the Turkish society. The place of these animals in Turkish society, despite being acquainted with different cultures and religions throughout their lives, some changes though, has always continued. For example, an animal deer which had been sanctified before Islam, became an animal that has been used for riding or assumed the form by dervishes. No matter to what extent a nation changes or is affected by other cultures, animals and animal names are evidence that they belong to that nation, as a result of the fact that nation mixed its own culture with the culture from other nations. In this study between VIII XIII. Centuries, (during Gokturk, Uighur, Karakhanid) the impact of the animals on culture and literature of animals were analyzed with the help of the animal names used in the works of that time. The works written during Karakhanid, Gokturk, Uighur period scanned, animal names are given by the position taken in the works and the writings were tried to be preserved as in the transcription of the works and the information collected has been classified under the title of `terrestrial, aquatic, flying and legendary-mythological animal` by animal categories. In addition, based on the comparison of animal names and works of the period, in terms of ease of use, tables are included in this study. Books consisting of several separate studies were collected and named under a single heading. For example, The books Altun Yaruk Sudur 6, Altun Yaruk, Altun Yaruk 3. and 7. were collected as the title `Altun Yaruk`, the studies by A.Kök and S. Ünlü on TIEM as `TİEM 73`.Key words: Turkish texts, animal names, twelve-year animal cycle calendar, 8th century, 13th century.