Küçük ve orta ölçekli işletmelerin rekabet stratejisi değişkenleri ve Hatay ili gıda, içki, tütün sanayi işletmeleri üzerine bir araştırma

Abstract

ÖZET Küçük ve orta ölçekli işletmeler, ekonomide dinamizmin temel unsurlarından birisidir. Büyüklere oranla daha esnek yapıya sahip olmaları, ekonomik, sosyal, politik denge unsuru olarak kabul edilmeleri, adı geçen işletmelerin önemini ortaya koymaktadır. Türkiye'deki işletmelerin %99'unu oluşturan ve istihdamın yaklaşık %50'sini karşılayan küçük ve orta ölçekli işletmeler, gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerde de ekonomilerin `yapı taşları` nı oluşturmaktadır. Sanayileşme süreciyle birlikte artan tüketici refahına paralel olarak ihtiyaçların artması ve çeşitlenmesi, pazarlamada önemli gelişmeleri de beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda `teknolojik gelişmeler` ve `yenilikçilik`, bu süreçteki iki önemli özellik olarak gündemdeki yerini almıştır. Teknolojide sağlanan hızlı gelişmeler bir yandan ar-ge çalışmalarına ağırlık verilmesine yol açarken, diğer yandan da ortaya çıkan `yeniliklerin üretim süreçlerinde önemli değişikliklere yol açtığı, mamul yaşam sürelerinin kısaldığı, yatırım politikalarında daha çok faktörün dikkate alındığı karar alma süreçlerinin ortaya çıktığı, tüketici tercihlerinin daha çok alternatif arasında daha rasyonel seçim yapabilme olanağını yarattığı gözlemlenmektedir. İşletmeler, tüketici tercihlerine yanıt verebilmek amacıyla salt kendi olanaklarını ve pazarlama sistemlerini dikkate almakla kalmayıp, daha geniş perspektiftle sisteme bakmaya, üretim-tüketim sürecini, değişen çevre koşullan ile birlikte ele alarak yeniden değerlendirmeye başlamışlardır.Tüketici ihtiyaçlarının sınırsız ve kaynakların kıt olması nedeniyle işletmeler, birbirleriyle yarışır hale gelmişlerdir. Günümüzde işletmeler, en çok kabul gören ekonomik yapı olan serbest pazar koşullarına yakın pazarlarda, kaynaklarını optimum şekilde kullanarak diğer işletmelerle rekabet edebilme çabası içine girmişlerdir. Bu gelişmeler, işletmeleri, rekabet üstünlüğü elde etmeye zorlayan bir durum yaratmıştır. Eksik rekabet koşullarında ise özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin rekabet edebilir duruma gelmeleri ve böylece ekonomide serbest rekabet ortamının kurulması daha da büyük önem taşımaktadır. İşletmelerin rekabet edebilmeleri, çevrenin sunduğu fırsat ve tehditleri iyi görebilme, kendi üstünlük ve zayıflıklarını analiz edebilme ve stratejik kararlar verebilme yeteneğine bağlıdır. Dünyada yaşanan küreselleşme süreci içerisinde işletmelerin gerek iç ve gerekse dış pazarlarda rekabet üstünlüğü yakalama çabası, yaşamsal bir zorunluluk olmuştur. Zira hızla değişen ve gelişen çevrede yaşamını sürdürebilmek, ancak rekabet gücü kazanmak ile mümkün olabilmektedir. Rekabet gücünü belirleyen faktörler konusunda literatürde genel kabul görmüş bir model bulunmayıp, çeşitli araştırma bulguları sonucu elde edilen bu konudaki değişkenlerle ilgili tanımlayıcı bilgiler mevcuttur. Bu yaklaşımlar sonucu araştırmamıza konu olan faktörlerin belirlenmesinde Porter'ın `değer sistemi`nden yararlanılmıştır. Değer sisteminden yararlanılarak faktörler, altı ana başlıkta ele alınmıştır. Buna göre rekabet gücü; örgütsel, üretim, ürün, pazarlama, maliyet ve finansal üstünlükler çerçevesinde ele alınmıştır. Araştırma bulguları, küçük ve orta ölçekli işletmelerin rekabet gücünün belirlenmesinde adı geçen faktörlere %85 oranında güvenilebileceğini ortaya koymuştur. Bu bulgular ışığında işletmeler, rekabet üstünlüğü elde etmek için kendilerini ve çevreyi iyi tanımalı, çevrede meydana gelebilecek değişmeleri önceden görebilmeli ve adaptasyonu sağlayacak kararları hızla alarak faaliyetlerine yansıtabilmelidir.

Ill ABSTRACT Small and Medium sized enterprises (SMEs) are the compenent of dynamism in the economy. Because of the flexible structure and acception that elements of economic, social and politic balance SMEs have a great importance in both developed and developing countries. By the share of 99 % in the amount of enterprises and 50 % in the employment in Turkish economy, SMEs are accepted as basic element of economic structure. Increasing and diversifying of the consumer needs parallel to the welfare of consumer bring out important developments in marketing. Technologic developments and innovation have taken place as two characteristics in this process. As rapid changes in technology caused increasing R&D studies, it's seen that innovation caused important changes in production process, product life cycles have shortened, more sensitive decision making in investment decisions by investigation a lot of environmental factors, the consumers have more rational choices among alternative preferences. By these developments, the enterprises need broder perspective in approching environment system and evaluation the whole environmental system with production-consumption process. Hidden competition has occured by these developments and because of the infinite consumer needs and scarcity of resources. In these framework, optimisation has been more important for the enterprises, and these development has created the need of obtaining competitive advantage in the markets.But this advantage is based on taking careIV of opportunities and threats of environment, and capabilities of evaluation of analysing advantages and disadvantages and strategic decision making. In the globalisation process in the world, the activities of having competitive advantage for enterprises has been a vital need in both domestic and international markets. Because surviving in the industry is based on having competitive advantage under circumstances of rapid environmental changes and developments. In this area however there is no general accepted model, there are various descriptive research findings in competition literature. In our research model, by using Porter's `Value Chain` model the factors of competitive force were classified into six groups: Organizational advantage, production capabilities, product characteristics, marketing advantages, cost advantage and financial performance. The research findings pointed out the 85 % percent of reliability of factors of the model of competitive force of the enterprises. According to the result of this research, the enterprises should analyze the environment exactly, forecast the trends and changes in the environmental factors and achieve rapid decision making on adaption strategies to determine the competitive advantage.