Kaynak ve dayanaklarıyla Exlibris ve bir örnek sanatçı: Hasip Pektaş

Abstract

Exlibris, kitap severler tarafından kitapların iç kapağına yapıştırılan,üzerinde kitap sahibinin adı ile kitap sahibinin özellikleriyle ilgili ya da değişikkonularda resimlerin bulunduğu küçük boyutlu özgün bir yapıttır. 15. yüzyılınortalarında matbaanın icat edilmesinden sonra yaygınlaşan exlibris; kitabınkime ait olduğunu belirtir, kitap sahibini tanıtır ve kitabı ödünç alan ya dakitabın kaybolması durumunda kitabı bulan kişiye, kitabın sahibine iletilmesikonusunda uyarıda bulunur. Bir mülkiyet işareti, sahiplenme göstergesiolmanın yanında kitabın hırsızlığa karşı korunmasını sağlama işlevini deüstlenir.İlk ve en eski örnek olan exlibrisin, milattan önce 1400 yıllarında açıkmavi renk bir fayans üzerine yapıldığı ve bunun da Mısır Kralı III.AMENHOTEP'in diğer adıyla III. AMENHOPHIS'in kitaplığına ait, boyutununda 62x38x4,5 mm olduğu sanılmaktadır. Bu tür levhaların ise papürüsrulolarını korumak için kullanılan ağaç sandıklara takıldığı tahminedilmektedir. Bazı araştırmacılar da, önemli bir değere sahip olan exlibrisin,M.Ö. 600 yıllarında yaşamış, kültür ve sanata büyük önem veren Asur KralıASURBANIPAL zamanından kaldığını öne sürer.Günümüzdeki anlamıyla exlibrisin, 15. yüzyılın üçüncü çeyreğindeGüney Almanya'da; ağaç üzerine elle boyanmış basit bir arma ve kitapsahibinin eliyle yazılmış olan bir sözden oluştuğu bilinmektedir.Exlibrisin Türkiye'ye gelişi Batı'dan alınmış kitaplar aracılığıylaolmuştur. Exlibrisleri olan kitap sahiplerinin ölümünden sonra, kitapsahiplerinin yakınları bu kitapları kütüphanelere bağışlamışlar ya dasahafIara satmışlardır.Küçük ama değerli olan exlibris, kitaplarla seyahat ederek uzun birgeçmişten günümüze kadar taşınmıştır. Günümüzde sadece kitapların içkapaklarında yer almamakta, bir sanat yapıtı olarak sergiler aracılığıylaizleyiciyle buluşmaktadır.Özgün baskıresim teknikleriyle yapılan exlibrisin Türkiye'de birplastik anlatım aracı olarak kullanılması 1980'lerde başlamıştır. 1983 yılındaexlibris sanatıyla tanışan Prof. Hasip PEKTAŞ, bu alanda yapıtlar üreten ilkTürk exlibris sanatçısıdır ve bu sanatı ülkemize tanıtmak için oldukça çabasarfetmiştir. Sanatçının gayretleriyle, Ankara Exlibris Derneği'nin (AED)kurulması (1997) da, exlibris sanatının yaygınlaşması için önemli bir dönümnoktası olmuştur.Hasip PEKTAŞ'ın Türkiye'deki Exlibris sanatı üzerindeki önemibağlamında oluşturulan tez çalışmasında, exlibris sanatı referans alınaraksanatçının biyografik çözümlemesi yapılmıştır.Estetik kaygı uyandırmak ve bir iletide bulunmak amacıyla üretilensanatçının yapıtları, Türk exlibris sanatının ilk örnekleri olması nedeniyleönemlidir. Bu anlamda sanatçının 1980'li yıllardan günümüze kadar gelen vefarklı teknikleri içeren on yapıtı, ?teknik eleştiri? yöntemi ile çözümlenmeyeçalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Exlibris, Exlibris simgeleri, Baskıresim,Baskıresim teknikleri, tipografi, kaligrafi, Hasip Pektaş.

Exlibris is a small sized novel work that is placed by book lovers onthe internal cover of books, which include the name of the book?s owner,his/her characteristics or pictures on different topics. Exlibris, that was spreadafter the discovery of printing, indicates whom the book belongs to,introduces the book?s owner, and warns the person who borrows the book orwho finds the book if it?s lost, that the book should be returned to its owner.As well as being a sign of belonging, it protects the book from theft.The first and the oldest exlibris, done on a light blue colored tile in1400 BC, is believed to be in 62x38x45 cm in size and assumed to belong tothe library of the Egypt King III. AMENHOTEP, or known also as III.AMENHOPHIS. These types of plates are believed to hung on woodenchests used to protect papyrus rolls. Some other researchers argue thatvaluable exlibris works are from the times of Asurrian King ASURBANIPAL,who lived around the 600 BC and who put a great importance on culture andarts.Exlibris in the modern sense starts with a simple crest and a wordthat was hand painted on a piece of wood by the owner of a book during thethird quarter of the 15th century in South Germany.The appearance of exlibris in Turkey started with books that wasbought from the West. After the death of the owner of books with exlibrises,the relatives of the book owners either donated the books to libraries or soldthem in used book stores.Small but valuable, exlibrises traveled on books and came a longway from the past until today. Nowadays, exlibrises are not only on internalbook covers, but also are art works that meet viewers through exhibitions.Done with printmaking techniques, exlibris was started to be used asa plastic form of expression during the 1980s. Prof. Hasip PEKTAŞ, who metwith the art of exlibris in 1983, is the first Turkish artist who producedartworks in this area. He put great effort on introducing this art form inTurkey. With his efforts, Ankara Exlibris Organization (AED) was establishedand this was a turning point in the dissemantion of the art of exlibris.This thesis was organized around the fact that Hasip PEKTAŞ hasbeen very influential on the exlibris art in Turkey. His biographic analysis wasdone in the framework of exlibris art.The artist?s works that are produced to provoke aesthetic concernsand to give messages are important because they are the first examples ofthe exlibris art in Turkey. His ten artworks since the 1980s that are done withdifferent techniques are deconstructed using the ?technical criticism? method.Keywords: Exlibris, Symbols of exlibris, Printmaking, Printmakingtechniques, Typography, Hasip PEKTAŞ.