Örgütsel vatandaşlık davranışına etki eden faktörler: Bir model önerisi

Abstract

Örgütlerdeki fonksiyonel birimler arasındaki yardımlaşma ve işbirliğine yönelik davranışların artan önemi ile birlikte, 1980'li yıllarda örgütsel araştırmalara konu olmaya başlayan Örgütsel Vatandaşlık Davranışı (ÖVD), örgütsel ve bireysel verimliliğin arttırılmasında büyük paya sahiptir. Konu ile ilgili yapılan araştırmalar, çalışanların mevcut iş tanımlarında olmamasına rağmen, içlerinden gelerek bir takım davranışlar sergilemelerini ifade eden ÖVD'nin, örgütsel başarıyı olumlu ve önemli ölçüde etkilediğini göstermiştir. Literatür incelemeleri, günlük iş yaşamında karşılaşılan sıkıntılar ve ÖVD'nin önemi göz önünde bulundurularak, konunun farklı bir açıdan ele alınması gereği hissedilmiştir.Örgütsel başarıya katkıları en az ÖVD kadar büyük olan hizmetkâr liderlik, örgütsel iklim ve iş tatmini unsurlarının ÖVD ve birbirleri arasında ilişki olup olmadığının araştırılmasının, işletme ve yönetim bilimine katkı sağlayacağı düşünülerek, sunulan bir model önerisi kapsamında söz konusu ilişkiler incelenmiştir. Bu ilişkilerin yanı sıra örgütsel iklimin, hizmetkâr liderlik ve iş tatmini arasındaki ilişkiye aracılık etkisi de araştırmaya dâhil edilmiştir. Literatür taramasına dayanılarak geliştirilen modeldeki ilişkiler 7 hipotezle ortaya konmuştur.Hipotezleri test etmek amacıyla bir anket hazırlanmış, söz konusu anket mal ve hizmet üreten ve değişik sektörlerde faaliyet gösteren on iki işletmenin 284 çalışanına uygulanmıştır. Araştırmanın hipotezlerini test etmek için regresyon analizi tekniği kullanılmıştır. Aracılık etkisinin incelendiği hipotez 7, hiyerarşik regresyon yöntemiyle test edilmiştir. Çoklu bağlantı (multicollinearity) testleri yapılarak, çoklu bağlantılılığın sonuçları etkilemediği ortaya çıkarılmıştır. Çoklu bağlantıyı test etmek için varyans büyütme faktörü (VBF) ve koşul göstergesi (KG) teknikleri kullanılmıştır. Ayrıca aracılık etkisi sonuçları sobel testi ile onaylanmıştır.Hizmetkâr liderlik alt değişkenleri ile örgütsel vatandaşlık davranışı alt değişkenleri arasında anlamlı bir ilişki olmadığı ortaya çıkarılmıştır. Örgütsel iklimin işbirliği ve uyum alt değişkeni ile ÖVD'nin nezaket alt değişkeni arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki söz konusu iken, örgütsel iklimin yönetsel yetkinlik ve tutarlılık alt değişkeni ise, ÖVD'nin diğergamlılık, vicdanlılık ve sivil erdem alt değişkenlerine negatif ve anlamlı bir biçimde bağlıdır. Dışsal iş tatmini ile ÖVD alt değişkenleri olan diğergamlılık, vicdanlılık, nezaket, centilmenlik ve sivil erdem birbirine pozitif ve anlamlı bir şekilde bağlıdır. Bireyin eğitim seviyesi yükseldikçe, ÖVD'si artmaktadır. Hizmetkâr liderliğin diğerkâm düşünce alt boyutu, içsel ve dışsal iş tatmininin pozitif ve anlamlı belirleyicisidir. Örgütsel iklimin yönetsel yetkinlik ve tutarlılık alt değişkeni, içsel iş tatmini ve dışsal iş tatmininin pozitif ve anlamlı belirleyicisi olarak bulunmuştur. Örgütsel iklimin işgören bağlılığı alt değişkeni sadece dışsal iş tatmininin pozitif ve anlamlı bir belirleyicisidir.Hizmetkâr liderliğin diğerkâm düşünce, ikna becerisi ve örgütsel yönetim alt değişkenleri, örgütsel iklimin yönetsel yetkinlik ve tutarlılık alt değişkenine pozitif ve anlamlı olarak bağlıdır. Benzer şekilde diğerkâm düşünce, ikna becerisi ve örgütsel yönetim, örgütsel iklimin işbirliği ve uyum alt değişkeninin pozitif ve anlamlı belirleyicileridir. Örgütsel iklimin işgören bağlılığı alt değişkeni, hizmetkâr liderliğin diğerkâm düşünce ve örgütsel yönetim alt değişkenleri tarafından pozitif ve anlamlı olarak etkilenmektedir.İkna becerisi ile içsel iş tatmini arasındaki ilişkiye ve ikna becerisi ile dışsal iş tatmini arasındaki ilişkiye örgütsel iklimin yönetsel yetkinlik ve tutarlılık alt değişkeni tam olarak aracılık etmektedir. Diğerkâm düşünce ve içsel iş tatmini arasındaki ilişkiye örgütsel iklimin yönetsel yetkinlik ve tutarlılık alt değişkeni kısmi olarak aracılık etmektedir. İkna becerisi ve dışsal iş tatmini arasındaki ilişkiye örgütsel iklimin yönetsel yetkinlik ve tutarlılık ve işgören bağlılığı alt değişkenleri tamamıyla aracılık etmektedir. Diğerkâm düşünce ve dışsal iş tatmini arasındaki ilişkiye, örgütsel iklimin yönetsel yetkinlik ve tutarlılık alt değişkeni kısmen aracılık etmektedir.Çalışmanın sonuçları literatürdeki teorik ve ampirik çalışmalar ile karşılaştırılmaktadır. Ayrıca, çalışmanın sınırlamaları ve gelecek araştırmacılara tavsiyeler çalışmanın son bölümünde tartışılmaktadır.

With the increasing importance of assistance and cooperation between functional departments in organizations, Organizational Citizenship Behaviors (OCB), which started to be an important area of research in 1980s, has a great share at enhancing the organizational and individual efficiency. The researches about the subject proved that; OCB, which means that the employees displaying some behaviors willingly which are not existing in their job descriptions, affects the organizational success positively and considerably. Considering the literature searches, problems of the daily working life and the importance of OCB that is a requirement that the subject matter is needed handling from a different point of view.We thought that a contribution could be made to the business and management science by the help of examination of the relationships between the OCB and the facts; servant leadership, organizational climate, and job satisfaction, which are contributing to the organizational success at least as much as OCB, also examination of the relationships between those three factors, under the suggested model. Besides these relationships, the mediation effect of the organizational climate on the relationship between servant leadership and job satisfaction is included in the study. Relationships in the model, which was mainly developed as a result of literature review, was put forward by means of 7 hypotheses.In order to test the hypotheses, a questionnaire was prepared to collect data. The said questionnaire has been applied to 284 employees working in 12 different companies on production and service sector in the industrial zone in İskenderun/ HATAY. Regression analysis technique has been used to test the research hypotheses. Hypotheses 7, in which the mediation effect was examined, has been tested by the hierarchical regression method. By applying the multicollinearity tests, it has been grasped that there is no eminent effect of multicollinearity on the results. In order to test the multicollinearity, variance inflation factor (VIF) and condition index (CI) methods were used. Sobel test also confirmed the results of the mediation effect.The relationship between subvariables of servant leadership and OCB were found to be insignificant. While the relationship between the cooperation and coordination subvariable of organizational climate and OCB?s courtesy subvariable is positive and significant, managerial competence and consistency subvariable of organizational climate is dependent negatively and significantly on the OCB?s altruism, conscientiousness and civic virtue subvariables. Extrinsic job satisfaction and subvariables of OCB that are altruism, conscientiousness, courtesy, sportsmanship and civic virtue depend on each other positively and significantly. The higher the educational level of the individual is, the higher his/her OCB is. Altruistic calling subvariable of OCB is a positive and significant predictor of intrinsic and extrinsic job satisfaction. Managerial competence and consistency subvariable of organizational climate was found to be a positive and significant predictor of intrinsic and extrinsic job satisfaction. Employee commitment subvariable of organizational climate is just a positive and significant predictor of extrinsic job satisfaction.Altruistic calling, persuasive mapping, and organizational management subvariables of servant leadership are dependent positively and significantly on managerial competence and consistency subvariable of organizational climate. Similarly, altruistic calling, persuasive mapping, and organizational stewardship are positive and significant determinants of cooperation and coordination subvariables of organizational climate. Employee commitment subvariable of organizational climate is influenced positively and significantly by the servant leadership?s altruistic calling and organizational stewardship subvariables.Managerial competence and consistency subvariable of organizational climate fully mediate the relationship between persuasive mapping and intrinsic job satisfaction, and also the relationship between persuasive mapping and extrinsic job satisfaction. Managerial competence and consistency subvariable of organizational climate partially mediate the relationship between altruistic calling and intrinsic job satisfaction. Managerial competence and consistency and employee commitment subvariables of organizational climate fully mediate the relationship between persuasive mapping and extrinsic job satisfaction. Managerial competence and consistency subvariable of organizational climate partially mediate the relationship between the altruistic calling and extrinsic job satisfaction.Theoretical and empirical studies in the literature are compared with results of this present study. In addition, in the last part, the study discusses any limitations and recommends some directions for future research.