Türkiye`de devlet hesap denetimi ve bağımsız denetim kültürünün tarihsel gelişim süreci: Yurtdışındaki gelişmelerle mukayeseli bir inceleme

Abstract

Muhasebe denetimi tarihsel süreçte gerek devletler gerekse işletmeler için çok önemli bir konu olmuştur. Bu nedenle muhasebe denetiminin iki ayrı başlıkta geliştiği görülmektedir: 1- Sayıştay tarafından yürütülen devlet hesap denetimi 2- Bağımsız denetim yapan firmalar tarafından yürütülen hesap denetimi.Bu çalışma, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerindeki denetim faaliyetlerinin her iki denetim türü açısından tarihsel anlamda ve yurtdışındaki gelişmelerle mukayeseli olarak incelenmesi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Çalışmada bibliyografya (kaynak taraması) yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan kaynaklar, İstanbul Osmanlı Arşivi'ndeki belgelerden ikincil olarak, ilgili yasa ve akademik çalışmalardan oluşmaktadır. Elde edilen bulgular tarihsel sırayla kaleme alınmıştır.Çalışma şu şekilde tasarlanmıştır. Önce Türkiye'deki Sayıştay ile diğer ülke Sayıştayları arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koymak amacıyla söz konusu Sayıştayların kısa tarihleri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra, Türkiye'de ve gelişmiş ülkelerde şirketlere yönelik bağımsız denetimin nasıl başladığı incelenmiştir.Son bölümde Türkiye'deki Sayıştay'ın ve bağımsız denetim uygulamalarının uluslararası gelişmelerle ve gerekliliklerle uyumlu olup olmadığını ortaya koymak amacıyla genel bir değerlendirme yapılmıştır.Çalışmada ulaşılan sonuçlar: 1- Modern anlamda Sayıştay'ın tarihi 18. ve 19. yüzyıllara kadar uzanmaktadır. Bu anlamda 18. ve 19. yüzyıllarda birçok ülkede mutlak monarşilerin güçlerinin azalması ve popüler demokrasinin yükselişinin, modern anlamda devlet hesap denetimi görevini yürüten Sayıştayların kurulup gelişmesinde etkisi olduğu görülmektedir. 2- Bu gelişmelere paralel olarak, Türk Sayıştayı da 1862'de, Türkiye'de demokrasiye geçiş açısından önemli bir gelişme olarak kabul edilen Tanzimat Fermanı sonrasında oluşturulmuştur. Zamanla Sayıştay'ın denetim alanı genişlemiş ve uluslararası gelişme ve uygulamalara önemli ölçüde uyumlu hale getirilmiştir. 3- Bağımsız denetim uygulamaları, diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye'de de sermaye piyasalarının gelişmesiyle başlamış ve uluslararası standart, yasa ve uygulamalarla önemli ölçüde uyumlu hale getirilmiştir.ANAHTAR KELİMELERTürk Sayıştayı, Sayıştaylar, Türkiye'de bağımsız denetim

Auditing of accounting system has been very important issue for both states and enterprises throughout history. Therefore it is seen that audit being performed on accounting is developed separately under two topics: 1- Auditing of the state accounts performed by the Supreme Auditing Institution (SAI), 2-External audit of companies performed by independent audit firms.The study is developed based on internationally comparative and historical research of the audit activities in the Ottoman Empire era and the Republic era. From the methodological point of view, bibliography method is used mostly. The primary and secondary sources used in this study were obtained from the Ottoman Archive in Istanbul and the relevant legislations, laws and studies. The findings obtained were written in chronological order.The study is organized as follows. Firstly, the short histories of the SAIs of the countries herein are presented in order to reveal differences and similarities between development processes of the SAI of Turkey and others in general. Secondly, how the external audit of private companies has begun in Turkey and in the developed economies is investigated.The final section provides a general evaluation on the development process of the SAIs and independent audit in order to reveal if the audit scope of the SAI of and external audit practices in Turkey are in accordance with international developments and current requirements, and to what extent. I have concluded that: 1) the development of modern supreme audit goes back to the 18th and 19th Centuries, and coincides with the decline of the powers of absolute monarchies and the rise of popular democracies, 2) In parallel with this condition, the SAI of Turkey was founded in 1862, after the Reform Orders in 1861, which is admitted as transition to democracy in Turkey. In time, audit scope of the SAI of Turkey has expanded and updated, to large extent, in accordance with international developments and current requirements, 3) external audit started with development of stock market in Turkey, as has happened at other countries in general, and external audit practices are in accordance with international standards, laws and regulations.KEYWORDSThe SAI of Turkey, Supreme Auditing Institutions, External Audit in Turkey