Kan dolaşımı teorilerinin tarihsel gelişimi

Abstract

Tarih boyunca kalbin vücutta önemli bir işlevi olduğuna inanılmış, kalp bazen zekânın bazen de tüm vücut sisteminin merkezi olarak görülmüştür.Antik Yunan'da vücutta iki çeşit damar bulunduğu ve atardamarlarla toplardamarların farklı işlevleri olduğu ortaya konmuştur.Eski uygarlıklarda toplardamarların kan, atardamarların hava taşındığı düşünülürken Galen, hayvanlar üzerinde yaptığı çalışmalarla atardamarlarda hava değil kan bulunduğunu göstermiş ve kendi dolaşım teorisini geliştirmiştir.Galen'e göre, kan karaciğerde oluşur, bir kısmı doğrudan damarlarla vücuda dağılırken kalan kısmı vena cava yoluyla sağ kalbe gelir; bir kısmı sağ karıncıktan akciğer atardamarı yoluyla akciğerlere gelir ve onları besler. Kalan bölümü ise kalbin karıncıkları arasındaki duvarda bulunan delikler yoluyla sol kalbe geçer. Damarlarda gelgit şeklinde hareketlerle vücuda dağılır.Bu teori, bütün bilim dallarında etkin olan ?otoriteye kuvvetle bağlılık? anlayışı nedeniyle Batı tıbbında 17.yy'a kadar egemenliğini sürdürmüş; teori İslam tıbbında da benimsenmiş; ancak İslam tıbbının bu görüşten uzaklaşması İbn ün-Nefis'in 13.yy da küçük kan dolaşımını keşfetmesiyle olmuştur. İbn ün-Nefis, şerhinde kanın sağ kalpten akciğerlere geldiğini orada hava ile karıştığını ve sonra sol kalbe geri döndüğünü açıkça tarif etmiş ve kalbin kasılması ve akciğerle ilişkisi hakkında da pek çok detaya yer vermiştir.Küçük dolaşımı Batı'da ilk dile getiren bilim adamı ise Michael Servetus'tur.1616'da William Harvey, kan dolaşımı teorisini tamamlamış; kanın kalp yoluyla arterlere, oradan dokulardaki kapillerlere aktığını ve venlerle kalbe doğru geri döndüğünü dile getirmiştir.Marcello Malpighi'nin, kapiller kan akımını göstermesi, Antonie van Leeuwenhoek'un, kan hücrelerinin geçişini görmesi gibi gelişmelerle kan dolaşımının mekanik yönü tam olarak ortaya konulmuş ve çalışmalar; kan dolaşımının görevleri, hava-kan arasındaki ilişki, kan basıncının ölçülmesi, kan gruplarının bulunarak insandan insana transfüzyon yapılması, anjiografi ile damarların görüntülenmesi vb. ilerleyerek kalp nakline kadar gelmiştir.Anahtar Kelimeler: Kan Dolaşımı, Galen, İbn Ün-Nefis, William Harvey, Bilim Tarihi

Throughout history, the heart has been believed to possess an important function in the body and was sometimes considered to be the center of intelligence and sometimes of the whole body system.In ancient Greece, it was demonstrated that there were two kinds of blood vessels in the body and that the arteries and veins had different functions.Although the veins were considered to transport blood and the arteries air in ancient civilizations, Galen showed via his studies on animals that the arteries contained blood instead of air and developed his own circulation theory.According to Galen, blood is formed in the liver and some part of it is directly distributed throughout the body via blood vessels whereas the remaining portion reaches the right heart through vena cava. Some blood from the right ventricle moves through the pulmonary artery and nourishes the lungs. The rest, however, transfers to the left heart via pores found in the septum. The blood is then dispersed into the body with flux and reflux movements in blood vessels.This theory dominated Western medicine until 17th century due to ?strict obedience to authority? common to all scientific fields. It was also adopted by Islamic medicine, which then diverged from this idea upon Ibn al-Nafis?s discovery of pulmonary circulation in 13th century. Ibn al-Nafis clearly described in his ?Sharh? that blood came from the right heart to the lungs and mixed there with air and then returned to the left heart. He also included many details on the contraction of the heart and its relation with the lung.It was Michael Servetus to mention pulmonary circulation for the first time in the West.William Harvey completed the blood circulation theory in 1616 and stated that the blood flowed over the heart into arteries and then into capillaries found in tissues and returned to the heart via veins.Thanks to developments like Marcello Malpighi?s demonstration of capillary blood flow and Antonie van Leeuwenhoek's observation on the passage of blood cells, the mechanical orientation of blood circulation could fully be elucidated and studies further progressed on the roles of blood circulation, the connection between blood and air, the measurement of blood pressure, the identification of blood types enabling human-to-human blood transfusion, the visualization of blood vessels via angiography etc. to finally make heart transplantation possible.Keywords: Blood circulation, Galen, Ibn al-Nafis, William Harvey, Science history