Yabani ayçiçeği türlerinin morfolojik, fizyolojik özelliklerinin belirlenmesi ve kültür ayçiçeği ile melezlenebilme olanaklarının araştırılması

Abstract

Bu çalışma 2007 ve 2008 yıllarında Edirne koşullarında Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü uygulama alanında ve laboratuar koşullarında, bazı yabani ayçiçeği türlerinin morfolojik, fizyolojik özelliklerinin belirlenmesi ve kültür ayçiçeği ile melezlenebilme olanaklarının araştırılması amacı ile yapılmıştır.Araştırmanın ilk yılında laboratuarda çimlendirilerek araziye şaşırtılan yabani ayçiçeği türleri üzerinde hipokotilde antosiyanin varlığı, çiçeklenme gün sayısı, çiçeklenme periyodu uzunluğu, yan dal sayısı, bitki boyu, tabla çapı ve kendine döllenme oranları belirlenmiştir. Sitoplazmik erkek kısırlığı onarma durumunu belirlemek ve ikinci yıl verim denemesinde kullanabilmek amacı ile her yabani ayçiçeği türü ile 2453-A ana hattı arasında test melezleri oluşturulmuştur.Araştırmanın ikinci yılında test melezleri ekilmiş ve çiçeklenme döneminde sitoplazmik erkek kısırlığı onarma durumu gözlenmiştir. Melezlerin çiçeklenme gün sayısı, dane verimi, bitki boyu, tabla çapı, 1000 dane ağırlığı, % oleik (C:18:1) yağ asiti değeri, yağ asitleri kompozisyonu, toplam yağ oranı belirlenmiştir. Laboratuar koşullarında her yabani türün orabanşın yeni ırklarına karşı reaksiyonu ve kuraklık stresine karşı dirençleri belirlenmiştir.Yabani ayçiçeği türlerinin çiçeklenme gün sayıları 82-105 gün arasında değişim göstermiş en erkenci tür E-142 Helianthus petiolaris spp. petiolaris olarak belirlenmiştir. E-175 (Helianthus annuus) yabani ayçiçeği türü incelen altı karakter bakımından istatistiki analiz sonucunda kuraklığa karşı direnci en yüksek tür olmuştur. Laboratuar koşullarında % 30 frekans, 0.5 saldırı derecesi değeri ile orabanş ırklarına karşı reaksiyonu test edilen 6 tür arasında E-174 (Helianthus annuus) türü tolerant özellik göstermiştir.Test melezlerinde E-060 (Helianthus annuus) ve E-174 (Helianthus annuus) türlerinin sitoplazmik erkek kısırlığı onarmadığı görülmüştür. 2453-A ana hattı ile yapılan melezlerde türlerin dane verim değerleri 167.7 kg/da ile 191.3 kg/da arasında değişmiş en yüksek verim E-142 Helianthus petiolaris spp. petiolaris türünden alınmıştır. Linoleik tip ana hattı ile yapılan melezlerde oleik tip yağ asiti en fazla % 33.22 ile 2453-A x E-173 (Helianthus annuus) melezinden elde edilmiş ve normal oleik sınıfta yer almıştır.Anahtar kelimeler: Helianthus neglectus, Helianthus annuus, Helianthus petiolaris ssp. petiolaris, morfoloji, fizyoloji, melezleme.

This study was done to determine the morphologic and physiologic feautures of some wild sunflower species and to study of the facilities of hybridization with cultural sunflower in the breeding nursery and at the laboratory conditions of Trakya Agricultural Research Institute, Edirne, Turkey in 2007 and 2008.In the first year of the research, the existance of hypocalemic antocyanin of species in the area conditions, flowering day number, flowering period length, lateral number, head diameter, plant height and selfing condition rates which are over wild sunflower species having been transfered to the area by germinating in the laboratory were determined. In order to determine the state of cytoplasmic male sterility restoring and in order to able to use it in the second year yield trial, test hybrids were formed between every wild sunflower species and remale line 2453-A.In the second year of the research, testing hybrids were planted and the state of cytoplasmic male sterility restitution was observed. The number of flowering day of hybrids, grain yield, plant heigh, head diameter, the weight of 1000 feeds, oleic (C:18:1) percentage, oil acid, the compositon of fatty acids and oil content were determined. In the laboratory conditions, broomrape reaction of every wild species against to new species and resistance towards drought stress were affiliated.The numbers of flowering day of wild sunflower species exhibited variation between 82 and 105 days and E-142 (Helianthus petiolaris spp petiolaris) was affiliated as the earliest riser species. In terms of the six characters having been analyzed, the wild sunflower, E-175 (Helianthus annuus), became the most resistant species towards drought base on statistical analysis. E-174 (Helianthus annuus) species, having 20-30 % frequency and 0.3-0.5 attact degree rate in laboratory stipulations, indicated a tolerance reaction towards the broomrape races among six species of which reactions had been tested.It was seen that the species, E-060(Helianthus annuus) and E-174(Helianthus annuus), didn?t restore a cytoplasmic male sterility at the hybrids being tested. The grain yield ratios of species at the hybrids, being hybridizated by means of remale inbred line 2453-A, fluctuated between 167.7 kg/da and 191.3 kg/da rates. The maximum yield was obtained from E-142 (Helianthus petiolaris spp petiolaris). Oleic type fat acid at the hybrids, being hybridizated with Oleic type main line, was snaged from E-173 (Helianthus annuus) x 2453-A with the highest 33,22 % rate hybrid and took place in a normal oleic class.Key Words: Helianthus neglectus, Helianthus annuus, Helianthus petiolaris ssp. petiolaris, morphology, physiology, hybridization