Osmanlı Devleti`nde havacılığın doğuşu ve tayyare alımı için yapılan ianeler (1911-1918)

Abstract

Havacılık faaliyetleri kuşların uçuşlarından ilham alınarak başlamıştır. Zamanla balon, planör ve nihayetinde tayyarenin icat edilmesiyle havacılık hızlı bir gelişme göstermiştir. Özellikle tayyarenin icadı; geleneksel savaş yöntemlerini değiştiren bir gelişme olmuştur. Tayyareler Avrupa ordularında ilk başta keşif amaçlı, daha sonra da savaşlarda bombardıman yapılması amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Avrupa devletlerinin ordularında kara ve deniz kuvvetlerinin yanında bir de hava kuvvetlerini kurmaları, yüzünü batıya dönmüş olan Osmanlı Devleti'ni de harekete geçirmiştir. Osmanlı Devleti, ordusunda bir havacılık teşkilatını kurmak için neredeyse batılı devletlerle aynı tarihlerde girişimlerde bulunmuştur. İlk etapta havacılıkta büyük bir merhale kat eden Fransa'ya pilot eğitimi için zabit gönderilmiş, hemen akabinde tayyareler satın alınarak teşkilatlanmaya hız verilmiştir. Bu gelişmeler karşısında Harbiye Nezâreti bir havacılık merkezi kurmak istemiş, ancak ekonomik sıkıntılardan dolayı Maliye Nezâreti'nden talep edilen bütçenin tamamı alınamamıştır. Buna bir çözüm olması için `tayyare ianesi` adıyla yardım kampanyası başlatılmıştır. Başta Emniyet-i Umumiye Müdüriyet olmak üzere devletin birçok resmi kurumu büyük bir fedakârlıkla söz konusu kampanyaya iştirak ederek Osmanlı Devleti'nde havacılığın teşkilatlanmasına katkıda bulunmuşlardır. Maliye Nezâreti'nin sağladığı kısıtlı bir bütçe ve ianelerle Yeşilköy'de bir tayyare merkezi kurulmuş ve uçaklar alınarak havacılıkla ilgili işler buradan yürütülmeye çalışılmıştır.Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti havacılık konusunda Almanya'dan büyük bir destek almış, savaşın sonuna doğru yaklaşık 90 tayyare ile hizmet edebilir bir duruma ulaşmıştır. Fakat İtilâf Devletleri'nin galip gelmesiyle 1918'de Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanmış, Osmanlı Devleti'nin bütün silah ve teçhizatına el konulmuştur.Bu çalışmada, Osmanlı Devleti'nin hava kuvvetlerini teşkilatlandırması aşamasında yaşanan mali sıkıntılar ve buna çözüm olarak alınan önlemlerden `tayyare ianesi` ele alınmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti'nin ordusunda hava kuvvetlerine yer vermesinden sonra katıldığı savaşlarda, bu kuvvetlerden ne derce yararlandığı incelenmiştir. Çalışmada başta Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki belgeler olmak üzere çeşitli kaynaklardan faydalanılmıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Havacılık, İane, Tayyare, Balon, Planör.

The aviation activities have begun with the inspiration taken from the birds' flights. With the invention of the balloon, the glider and ultimately the airplane, aviation has shown a rapid development. Especially the invention of the airplane has been a development that changed the traditional war methods. The airplanes were first used in European armies for exploration purposes and then for bombardments at wars. European states to establish air forces along with the land and naval forces have motivated Ottoman Empire which turned its face to the west. The Ottoman State has attempted to establish an aviation organization in its army almost on the same dates as the western states. In the first stage, for pilot training officers were sent to France where big successes are achieved in aviation and right after those organizations developed purchasing airplanes. Following these developments Harbiye Nezareti wanted to establish an aviation center, however all of the budget requested from the Ministry of Finance could not be received due to the economic troubles. In order to be a solution to this problem, the aid campaign has been launched with the name of `airplane subsidies` Many public enterprises, notably the Security-General Directorate, have contributed to organizing the aviation in the Ottoman State by participating in the campaign with a great sacrifice. With the limited budget provided by the Ministry of Finance and the subsidies, an airplane center was established in Yeşilköy and airplanes have been purchased and the affairs related to the aviation have been managed from here. In the First World War, Ottoman Empire received a great deal of support from Germany for aviation, reaching a situation where it could serve with about 90 airplanes at the end of the war. However, with the victory of the Entente States, the Mondros Armistice Agreement was signed in 1918 and all the weapons and equipment of the Ottoman State were seized. In this study, the financial troubles experienced during the organization of the Ottoman Empire's air forces and the `airplane subsidies` which are one of the precautions taken as a solution to this have been discussed. In addition, how Ottoman Empire has benefited from the air forces at the wars it participated after the air forces took part in the army has been examined. The study has benefited from a variety of sources, notably from the documents in the Ottoman Archives of the Prime Ministry.Keywords: Ottoman Empire, Aviation, Subsidy, Airplane, Balloon, Glider.