Nâbî`nin Hayriyye adlı eserindeki deyim ve atasözlerinin Türkçe ders kitaplarında yer alma durumlarının incelenmesi

Abstract

Türkçenin kültür ögeleri arasında bulunan deyim ve atasözleri önemli dil ürünü durumundadır. Anlatımı etkin kılmak amacıyla Türkçenin gelişiminin her evresinde yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Altı asrı geçkin bir evreyi kapsayan Divan edebiyatında da bu ögelere sıkça rastlamak mümkündür. Bu edebiyat içerisinde birçok akım ve ekol oluşmuştur. Bunlardan Hikemi şiir; düşünce ağırlıklı, yol gösterici ve öğretici tarzda yazılan şiirlerdir. Bu akımda verilen eserlerde anlamda derinliği yakalamak amacıyla da sıkça deyim ve atasözlerine başvurulduğu görülür.Hazırlanan çalışmada da 17. yüzyıl ikinci yarısı ve 18. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış olan Hikemi şiirin öncüsü Nâbî'nin Hayriyye adlı eseri, bu dil ürünleri açısından ele alındı. Çalışmada belirtilen ögeleri saptamak amacıyla İskender Pala tarafından hazırlanan `Hayriyye-Yusuf Nâbî` adlı eser esas alınıp 1647 beyitteki deyim ve atasözlerinin kullanım sıklıkları ve sayıları dikkate alınarak tarama yapıldı. Yapılan taramada; 270 beyitte 221 adet farklı deyim, 8 beyitte 8 adet atasözü saptandı. Eserde saptanan deyimlerin 71 tanesi beyitlerdeki şekliyle günümüzde özgün biçimiyle kullanılmaktadır. Hayriyye'de saptanan deyimler yapısal özellikleri bakımından birleşik fiil ve isim grubu olarak sınıflandırıldı. Elde edilen bulgular doğrultusunda birleşik fiil grubu biçiminde olan deyimlerin isim grubu biçiminde olan deyimlere oranla daha fazla kullanıldığı görüldü. Hayriyye'de saptanan deyimler 5-8. sınıf Türkçe ders kitaplarında bulunma durumları belirnenip tablolaştırılarak sunuldu.

The idioms and proverbs among the cultural elements of Turkic are important language products. It has been used extensively in every stage of the development of the Turkic in order to make the expression effective. It is also possible to encounter these items frequently in the Divan literature which covers a phase of six syllables. In this literature, many currents and schools have been formed. Hikemi poetry from these; Thought-based, guiding and teaching poetry. It is seen that frequently used idioms and proverbs are used in order to get a deep sense in the works given in this movement.In this study, Nihbi's Hayriyye, the forerunner of Hikemi poetry that lived in the second half of the 17th century and the first quarter of the 18th century, was handled in terms of these language products. In order to determine the items mentioned in the study, `Hayriyye-Yusuf Nâbî` prepared by İskender Pala was used as a basis and the screening was carried out taking into account the frequency and number of usage of the idioms and proverbs in the 1647 head. In the survey; 270 vocabulary 221 different idioms, 8 vocabulary 8 proverbs were detected. 71 of the idiomatic phrases are used in their original form today in couplets. Expressions in Hayriyye were classified as compound verb and noun group in terms of their structural features. It was seen that the expressions in the form of compound verb group in the direction of the obtained findings were used more than the phrases in the name group form. The phrases in Hayriyye 5-8. Class Turkish textbooks were presented and tabled.