Evliya Çelebi Seyahatnamesi`nde Kürtler

Abstract

Tarih boyunca pek çok seyyah Kürtlerin yaşadığı coğrafyaya uğramış ve bilgiler aktarmıştır. Çalışmamızın konusunu Evliya Çelebinin bölgeye yaptığı seyahat süreci oluşturmaktadır. Evliya Çelebi, akrabası Melek Ahmed Paşa'nın Diyarbekir ve Van Beylerbeyliği görevinden dolayı on bir yıl kadar Kürtlerin yaşadığı yerleri gezmiştir. Bu süreçte halkın yaşantısını çok iyi bir şekilde izleme fırsatı bulan müellif bu izlenimlerini büyük bir sabırla aktarmıştır. İdari yapı, ekonomik faaliyetler, sosyal ve kültürel hayat, dil ve edebiyat alanlarında Seyahatnamede aktarılan bilgiler büyük önem taşımaktadır. İdari hususta geniş bilgiler aktaran seyyah Yavuz Sultan Selim devrinden itibaren Kanuni Sultan Süleyman devrine kadar Safevilerle yaşanan çatışma sürecine geniş yer vermiştir. Evliya Çelebi ekonomik faaliyetlere de değinmiştir. Ticaret, tarım, hayvancılık önemli geçim kaynaklarıydı. Bunlara bağlı olarak dericilik, ipek üreticiliği ve dokumacılık gibi el sanatları gelişmişti. Şehirlerde yaşanan zengin ve hareketli sosyal hayat hakkında da geniş bilgiler aktarılmıştır. On iki farklı Kürt lehçesi hakkında da bilgi veren müellif kendi yaptığı Kürtçe sözlük çalışmasına da eserinde yer vermiştir. Müellif eserinin büyük bir kısmında kendi gözlemlerine yer vermiştir. Ancak bazı yerlerde de görüştüğü insanlardan ve geçmişte yaşamış tarihçilerden alıntılar yapmıştır. Seyahatnamede abartılı bazı anlatımlara ve ilginç benzetmelere de sıklıkla yer verilmiştir. Dili ustalıkla kullanan seyyah bazen de kendi türettiği deyim ve kalıpları kullanmıştır.Anahtar Kelimeler: Seyahatname, Evliya Çelebi, Ekrâd (Kürtler), Kürdistan.

Throughout history, many voyagers have stopped by Kurdish-inhabited regions and transferred information. The period of Evliya Çelebi's voyage to the area constitues the subject of our study. For eleven years Evliya Çelebi had travelled the places where Kurds had lived, due to his relative Melek Ahmet Pasha's assignment of grandseignior of Diyarbekir and Van. During this period the author who had found an opportunity to watch the lives of the people ably, enrolled his impressions with a great deal of patience. The information about administrative structure, economical activities, social and cultural life, language and literature in Seyahatname has a great importance. The voyager who had included the information about administrative matter extendedly, mentioned the period of the fight from the ages of Yavuz Sultan Selim to Kanuni Sultan Süleyman. Evliya Çelebi had mentioned economical activities as well. Trade, agriculture were very important sources of income. Therefore crafts such as latherworking, production of silk and textile had been developed. The author informing about twelve different Kurdish dialect, had reffered to his own dictionary workout in his work, too. Most parts of his work the author had included his own observations. However in some parts he had quoted from the people he interviewed and the historians lived before. In Seyahatname exaggerated expressions and interesting depictions had often been mentioned. The voyager using language skilfully had sometimes derivatized new idioms and patterns.Keywords: Seyahatname, Evliya Çelebi, Ekrâd (Kurds), Kurdistan