Vernaküler ve bağlantılı kavramlar kapsamında Türkiye`de mimarlık

Abstract

Bu çalışmanın temel meselesini Türkiye'de halk mimarisi, Türk evi, Osmanlı evi, Anadolu evi, sivil mimari vb. gibi terimlerle adlandırılan geleneksel konut mimarlığının erken 20. yüzyıldan beri historiyografik söylemlerde nasıl inşa edildiğini tartışmak oluşturmaktadır. Söz konusu terimlerin hemen hepsi, ne arkitektonik, ne de barınma kültürü eksenli kurulmuş olmayan söylemlere işaret etmektedir. Vernaküler terimi ise, diğerlerine oranla ülkedeki siyasal tartışmalara daha az referans vermesi nedeniyle, tüm bu söylemlere konu oluşturan mimarlık ürünlerini genelde nitelemesi için seçilmiştir. Vernaküler kavramının dışında kalan konuya ilişkin terimler, Türkiye'deki siyasal ve ideolojik tartışmalarla sıkı biçimde bağlantılı gözükürler. Hepsinde de geleneksel konut mimarisinin kültüralist, iklimsel ve tarihsel determinizm olarak adlandırılabilecek bakış açılarıyla ele alındığı ve açıklandığı söylenebilir. Hatta, bu terimlerin her birinin farklı siyasal iktidar tahayyülleri kurmaya yönelik arayışlarla ilişkili olduğu da farkedilmektedir. Çalışmada, Türkiye'de vernaküler konut söylemleri aracılığıyla kurulan siyasal iktidar tahayyüllerini vareden en önemli öğenin `özcülük` olduğu saptanmıştır. Özcülük merkezli söylemler, sürekli değişen dünyada hep sabit kalan, değişime direnen bir öz arayışına işaret etmektedir. Bu durum değişimi durdurmak ve çeşitliliği görmezden gelmek istemekle eşanlamlıdır. Konut tarihi söylemlerinde egemen olan yaklaşım çerçevesinde vernakülerin tarihselliği inkar edilmekte, yaygın bir çeşitlilik gösteren konut mimarlıkları sürekli olarak türdeşlik gösterdikleri iddiasıyla açıklanmaya çalışılmaktadır.Çok sayıda örnekte, vernaküler kavramının, geleneksel domestik dünyanın ne olduğunun araştırılmasından çok, toplumun disipliner bir bütün olarak yeniden inşa edilmesine yönelik bir arayışa işaret ettiği görülmüştür. Vernaküler söylemleri aracılığıyla bir zamanlar mevcutken yitirilmiş, ancak özlenen bir muhayyel geçmiş anlatılarak, aslında kurulması talep edilen –farklı siyasal ideolojilere göre farklılaşan- bugünler tarif edilmektedir. Böyle bakıldığında, vernaküler mimarlık, herkesin önceden belirlenmiş kurallara tartışmasız uyduğu, kimlik bütünlüğü gösteren, aşınmaz bir disiplin rejimi inşa etme hayalinin kurucu araçlarından biri haline gelmektedir.

The basic issue of this research is based on discussing about how traditional residence architecture called terms such as public architecture in Turkey, Turkish house, Ottoman house, Anatolian house, civil architecture, etc. has been built in historiographic discourses dating from the beginning of 20th century. Almost all of the relevant terms represent neither architectonic nor sheltering culture focused discourses. Since the vernacular term gives less references to political discussions in any country, comparing to others, it is chosen to generally characterise architecture products being subjects of all these discourses. Except for the vernacular concept, the issue related terms seem to be closely associated with political and ideoogical discussions in Turkey. In all of these, traditional residence architecture is considered to be dealt in view points called culturalist, climatic and historical determinism. Even each one of these terms are noticed to be related with searches for establishing different political power opinions. In this research, the most significant element which creates political power opinions with vernacular residence discourses in Turkey, is regarded to be `essentialism`. Essentialism-centered discourses represent searches for essence commonly flexible, resistant to changes in the continuously changing world. This situation is equivalent to claims for stopping the change and ignoring the variety. Within the scope of the approach upon residence history discourses, the historical part of vernacular is denied, residence architecture with a common variety is always claimed to show homogeneity. In many samples, the vernacular concept refers to the ways of searching focused on re-building society as a whole discipline rather than researching what the traditional world is. By telling a fictitious lost in spite of being available once upon a time but missed in the vernacular discourses, in fact today demanded to be established –varying from different political opinions is described. When examined in such a way, vernacular architecture becomes one of founding instruments of dreams for building a corrosion-resistant discipline regime which shows identity uniform and everyone is considered to obey with certain rules determined before in without discussions.