Kırsal süryani dini mimarisinin korunması kapsamında `Elbeğendi (kafro tahtayto) Köyü Mor Yakup Kilisesi` restorasyon önerisi

Abstract

Bir halkın ve topluluğun kimliğini, kültürünü, yaşayışını ve önemlisi o bölgede varlığını ispatlayan en önemli iz; ardından bırakmış olduğu taşınır ve taşınmaz eserlerdir. İlk yerleşimlerden biri olan Mezopotamya'da da birçok medeniyete ait izler bulunmaktadır. Büyük bir tarihsel sürece sahip olan Turabdin Bölgesi'nde pek çok medeniyete ait anıt yapılar bulunmaktadır. Tarihsel süreç içinde bu bölgede yaşamış olan medeniyetler veya halkların bir bölümü bugün bu bölgede yaşamamaktadırlar. Fakat günümüzde bu yok olmuş veya göç etmiş kültürlerin mirasının korunması ve gelecek nesillere iletilmesi gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı, Turabdin bölgesinde günümüzde tamamı Süryani nüfusuna sahip Elbeğendi (Kafro Tahtayto) köyü üzerinden kırsal Süryani dini mimarisinin korunmasına katkı sağlamaktır. Bu kapsamda, köyün en büyük kilisesi olan ve şu an faaliyete kapalı olan Mor Yakup Kilisesi seçilmiştir. Bu yapının seçilmesinde temel neden, bölgede az bilinen bir anıt üzerinden kırsal dini mimariyi analiz edip gelecek nesillere aktarılmasını sağlayarak, korunmasına katkıda bulunmaktır. Mimarlık alanında kiliseler konusunda yapılmış olan çalışmaların çoğu kent merkezlerindeki tanınmış anıtlar üzerinedir. Birebir kırsal dini mimari tipolojisi çalışılmaması bu konunun seçilmesindeki nedenlerdendir. Bir başka sebep ise, bölgede yapılan araştırmalar sonucunda Mor Yakup Kilisesi'nin plan şemasına sahip birçok kilisenin tespit edilmiş olmasıdır. Bu açıdan bölgedeki diğer kiliseleri anlamak adına Elbeğendi Köyü Mor Yakup Kilisesi özel bir yapı örneğidir. Çalışma kapsamında, Turabdin yerleşkesi ve topografyası üzerinden kutsal mekânların analizi, kutsallığın dini mimariye yansıması ve topografyanın kırsal dini mimariye yansıma şekli gibi faktörler de incelenmiştir. Kırsal mimari-din- kutsallık- Turabdin- sosyal pratikler- topluluklar- coğrafya- sanat tarihi- arkeoloji kavramlarının bölgede etkileşimi üzerinde durulmuştur.Yapının mimari özellikleri belgelenmiş ve bölgedeki diğer kiliselerle karşılaştırmalar yapılmıştır. Kilisenin mekânları dönemsel analizler ile değerlendirilerek, Turabdin'de dini mekânın oluşumu tartışılmıştır. İklimsel koşullar, malzeme bozulmaları ve kullanıcı müdahaleleri ile hasarlı ve işlevsiz olan Mor Yakup Kilisesi'nin mimari analizi ve ayrıntılı rölövesi hazırlanmıştır. Turabdin bölgesinin dinsel geçmişi ve dinsel mimarisi göz önünde bulundurularak dönemsel Restitüsyon projesi hazırlanmıştır. Bu dönemsel analizler ile bölgedeki pek çok kilisenin de analizi yapılabilmektedir. Yapının köy ile olan bağı üzerinde durularak koruma sorunları belirlenmiş, çözümler getirilerek belgeleme yapılmıştır. Alınan tüm restorasyon kararları kırsal dini mimariyi anlamak adına önemli bir kültür varlığı olan Mor Yakup Kilisesi'nin daha uzun yıllar yaşatılmasını sağlamaya yöneliktir. Restorasyonda yapılacak hataların sonradan yapıya daha çok zarar vermemesi için, önerilen bütün müdahalelerin restorasyon konusunda uzman mimar, mühendisler ve ustalar tarafından uygulanması gerekmektedir. Bu kapsamda bölgedeki yanlış restorasyon uygulamaların önüne geçmek için ve yapıları daha uzun yıllar ayakta kalabilmesini sağlamak için Mor Yakup Kilisesi özelinde yapılan bu rölöve, restitüsyon projesi ve restorasyon projesi gibi çalışmaların tüm Turabdin Kiliselerine uygulanması ve belgelenmesi gerekmektedir. Bu yapıların cemaate kazandırılması dışında dini turizme hizmet eden `ziyaret kilise` olarak işlevlendirilmeleri, kırsal turizm içinde yer alarak turizmin kırsalda da canlanması, bu yapıların korunarak yaşatılması ve gelecek nesillere aktarılması amaçlanmalıdır. Anahtar Kelimeler : Turabdin, Mardin, Midyat, kırsal mimari, Mor Yakup kilisesi, koruma.

The most important signs that prove the identity of a people and community, its culture, its life and its significance in a particular region are movable and immovable artifacts. Mesopotamia, one of the first settlements of human beings with a rich population, also has traces of many civilizations. In the Turabdin Region, there are monumental buildings belonging to many civilizations. A good part of civilizations or people that had lived in this region during the historical period do not live in this region now . The heritage of these destroyed or emigrated cultures must be preserved and transfered to future generations.The aim of this study is to contribute to the preservation of rural Syriac religious architecture in the Turabdin region through Elbeğendi (Kafro Tahtayto) village, which now has an entire population composed of Syrian Christians. Within this scope, Mor Yakup Church, which is the largest church in the village and now closed, hase been selected. The main reason for choosing this structure is to contribute to preservation in order to analyze the rural religious architecture and transfer it to future generations through a little known monument in the region. Most of the studies on churches in architecture are about well-known monuments in the city centers. The lack of study of rural religious architectural typology is the reason for choosing this topic. Another reason is that many churches with plan schemes of the Mor Yakup Church have been discovered as a result of the investigations in the region. In this respect, the Mor Yakup Church of Elbeğendi Village is an example of a special structure in order to understand the other churches in the region. In the scope of this study, factors such as the analysis of sacred places through Turabdin site and topography, reflection of religious architecture in holiness, and reflection style of rural religious architecture in topography have been examined. The interaction of the concepts in the region such as rural architecture-religion- sanctity- Turabdin- social practices- communities- geography- history of art- archeology has been focused on in this study. Its architectural features are documented and compared to other churches in the region. The construction phases of the church have been evaluated by periodic analyses and the formation of the religious place in Turabdin have been discussed. Architectural analysis and detailed building survey of Mor Yakup Church, which was damaged and dysfunctional due to climatic conditions, material deterioration by people, have been prepared. A periodical restitution project has been prepared considering the religious background and religious architecture of the Turabdin region. With these periodical analyzes, many churches in the region can also be analyzed. Conservation problems have been identified by focusing on the connection with the village, solutions have been delivered and documentation has been done?All the restoration decisions of the Mor Yakup Church, an important cultural entity, that makes possible to comprehend the rural religious architecture are to ensure that the church stands for many years. All the proposed interventions must be implemented by expert architects, engineers, and craftsmen who are experts in restoration, so that any mistakes in the restoration will not cause further damage to the building later on. In order to prevent the wrong restoration practices in the region and to ensure that the buildings can stand for many years, it is necessary to apply and document the works such as the restoration project and the restoration project made in Mor Yakup Church to all Turabdin Churches. These structures should be used as an `open church` that serves religious tourism except for parishioners. Such structures should be used in rural tourism to revitalize tourism in rural areas, and to keep these structures alive and to protect it for future generations.Key words: Turabdin, Mardin, Midyat, rural architecture, Mor Yakup church, protection.