Türkiye`de 1946`dan 2001 yılına kadar uygulanmış olan istikrar programlarının değerlendirilmesi

Abstract

Uluslararası Para Fonu (IMF), 2. Dünya Savası'nın dünya ekonomisindeki olumsuz etkilerini gidermek üzere 44 devletin bir araya geldiği Bretton Woods Konferansı'nda temelleri atılan uluslararası bir kuruluştur. Bu konferansta ödemeler dengesi sorunu yasayan ülkelerin devalüasyonlar ile hem dünya ticaretini daraltması ve hem de toplumların refah düzeyini aşağıya çekmesinin önüne geçmek üzere uluslar arası bir örgütün gerekliliği fikri ortaya atılmış ve akabinde IMF kurulmuştur. Buna göre IMF, sunduğu mali kaynaklarla bu ülkelerin sıkıntılarını atlatabilmesi için destek verecek ve bir ülkenin ilişki içinde bulunduğu diğer ülkelerin de geçici ödemeler dengesinin zarar görmesini engelleyecektir. Dünya ekonomisine yön veren bu gelişmelere bağlı olarak Türkiye 1947 yılında IMF'ye üye olmuş, diğer ülkelerle ile olan ticari iliksilerini artırmaya başlamış ve dış dünyaya daha entegre bir hale gelmiştir. Dolayısı ile bu yıllarda Türkiye'nin ödemeler dengesi kalemlerinin meblağlarında artışlar gözlenmiş, ancak aynı zamanda cari dengesinde açıklar da oluşmaya başlamıştır. İlerleyen yıllarda cari açığın süreklilik kazanması ile Türkiye'nin IMF ile olan ilişkileri yoğunluk kazanmıştır. Türkiye 60 yıla yakın bu süreçte, IMF ile 20'ye yakın düzenleme ve yaklaşık 45 milyar SDR (Özel Çekme Hakları) tutarında bir kaynaktan yararlanmak üzere anlaşma yapmıştır. Ancak anlaşmaya varılan bu düzenlemelerin yarıya yakını Türkiye'nin borçlanma şartlarını yerine getirmemesi nedeniyle tamamlanamamıştır. Bu durum IMF'nin Türkiye'ye vaat ettiği meblağı tamamlamadan düzenlemelerini sona erdirmesine ve IMF'nin mali kaynakların devamı için öne sürdüğü koşulların çokça eleştirilmesine neden olmuştur. Bu noktada IMF'nin iktisadi anlamda öne sürdüğü şartlar, Türkiye'de çok tartışıla gelmiş hassas bir konudur. Bu konu hakkında bir çok farklı görüş bulunmaktadır. Oy güçlerinin kotalara göre belirlenmesi ilkesini benimseyen IMF'nin uyguladığı istikrar politikalarında, oy güçleri yüksek olan gelişmiş ülke çıkarlarına hizmet ettiği görüsü bunlardan biridir. IMF'yi borcunu faizi ile almak için çabalayan bir tefeciye benzeten bu görüş, IMF'nin sorunlu ülke ekonomisini umursamadığını savunur. Buna karsın diğer bir görüş ise IMF'yi gelişmekte olan ülkeler basta olmak üzere tüm dünya ekonomilerinin istikrarı için vazgeçilmez bir örgüt olarak nitelemektedir. Bu görüşleri objektif bir şekilde değerlendirebilmek için IMF'nin istikrar programlarının koşullarını ve finansal kaynaklarının maliyetlerini incelemekgerekir. Bu doğrultuda IMF'nin kullanıma sunduğu kaynaklarının borçlanma maliyeti piyasa koşulları ile karsılaştırılınca, söz konusu maliyetlerin yüksek olmadığı görülmektedir. Bununla beraber IMF'nin savunduğu monetarist anlayış çerçevesindeki iktisadi istikrar programlarının genel olarak ülke ekonomilerinin uzun vadeli çözümler gerektiren yapısal sorunlarına gereken önemi vermediği ve daha çok kısa vadeli ve parasal bir anlayış güttükleri de yadsınamaz bir gerçektir. Son yıllarda bu görüntüsünden sıyrılmaya çalışan IMF, değişen dünya koşulları ile bir anlamda uluslararası istikrarın bekçiliğini yapar konuma gelmiştir. Ülkelere teknik destek sağlamaları ve ülkelerin kendine özgü yapılarını da daha fazla dikkate almaya başlaması bu açıdan olumlu bir gelişmedir. Böylelikle IMF, dünyanın herhangi bir bölgesinde patlak veren krizlerin çeşitli mekanizmalarla dünya sathına yayılmasını önleyici bir rol üstlenmiştir. Bu bağlamda Türkiye de yasadığı krizler ile IMF'nin yakın desteğini çoğu zaman hissetmiştir. Bu yakınlık Türkiye açısından olumlu olmasına karsın, Türkiye'nin ekonomik altyapısını güçlendirecek ve ödemeler dengesi sorunlarını kalıcı olarak çözecek önlemleri bir türlü alamamasını göstermesi bakımından oldukça düşündürücüdür.Anahtar Kelimeler: IMF, Bretton Woods, SDR, Ödemeler Dengesi, İstikrar Programları

The IMF is an international institution, which was established in the Bretton Woods Conference in order to decrease negative effects of the Second World War. At that time, the composition of the IMF was aimed to prevent the devaluations of countries facing with balance of payments problems that reduce world trade and wealth. According to this, the IMF was supposed to support such countries with financial aids and prevent other countries suffer from this problem. Along with such developments in the world economy, Turkey joined the IMF in 1947 that caused Turkish economy becomes more integrated with the world. After that Turkey?s balance of payments items began to increase by amount and current account deficits began to appear in the meantime. In the following years, situation became worse. Current account deficit became so higher that Turkey and the IMF became more and more closer in their relationship. Starting from those years up to now, Turkey has made nearly 20 arrangements indicating 50 billion SDR with the IMF. Unfortunately nearly half of those arrangements could not be completed, as Turkey was not able to perform the IMF?s stability program conditions. As the IMF cut its sources, those conditions required by the IMF suddenly became a discussion subject in Turkey.At this point the IMF and its requirements from member countries have always been discussed in Turkey. Many views appear about this subject. One of them considers the IMF as an institution working only for developed countries? benefits, which have higher quotas at the IMF. This is mainly due to the rule that says countries having higher quotas will have more voting power at the IMF. On the other hand, another view sees the IMF as a necessary organization for world economy and for countries especially for those that aredeveloping. To evaluate these views objectively, cost of financial sources provided by the IMF and conditions of the IMF stability programs should be examined. Actually cost of the IMF sources is not expensive comparing with market conditions; however, economic policies and programs run by the IMF are not only monetary based projections but also do not have long term perspective. Nonetheless, as the economic situation changes in the world, theIMF has begun to gain a guarding role of the economic stability of world recently. In this concept, the IMF began to take into consideration of countries? own structural features while supporting them both technically and financially. With this global vision, the IMF is in a position that prevents local financial crises from becoming global problems. Specifically; Turkey, as a country experiencing financial crises frequently, has always been in close relationship with the IMF. Although Turkey benefited from this close relationship much, it can be considered as a sign that Turkey could not manage to solve its balance of payment problems and to strengthen its economy for many years.Key Words: IMF, Bretton Woods, SDR, Balance of Payments, Stability Programmes