Büyük mimarlık bürolarında yönetim aracı olarak bir maliyet hesabı modeli

Abstract

Ill ÖZET Büyük mimarlık bürolarında bir yönetim aracı olarak görülen maliyet muhasebesinin kuramsal hesap yapısına yönelik olarak bu çalışmada, büyük mimarlık büroları için genel bir maliyet hesabı modelinin biçimlendirilmesi amaçlanmaktadır. Çalışmanın l.inci bölümünde, sözkonusu temel amaca ulaşmada gerekli ön koşulların belirlenebilmesi için maliyet hesabının biçimlendirilmesinde izlenebilecek yaklaşım ortaya konulmaktadır. Bu yaklaşımın ortaya konulabilmesi için önce maliyet hesabının işletmenin bilgi sistemi içindeki yeri belirlenmiş ve maliyet hesabı yardımıyla elde edilebilecek maliyet bilgilerinin işletmenin karar sürecindeki rolü ve önemi ortaya konulmuştur. İşletme yönetiminin başarısında maliyet bilgilerinin öneminin açıklığa kavuşturulmasından sonra bu bilgilerin elde edildiği ve işlendiği maliyet hesabı modellerinin kuramsal yapısı ve bu modellerde sözkonusu olan mali yet kavramları tanımlanmıştır. Daha sonra ilgili literatürden maliyet hesabanın amaçları veya görevler`! konusunda yazılanlar özetlenmiş ve bu amaçların veya görevlerin gerçekte işletme yönetiminin temel işlevleri olan planlama ve kontrol faaliyetlerine dönük olduğu ve amaçların bu çerçeve içinde sistemleştirilebileceği gösterilmiştir. Birinci bölümün son kısmın da ise hesabın, biçimlendirilmesine ilişkin olarak literatürde yer alan görüşler özetlenmiş ve sonuç da biçimlendirmen-' n Mr karar problemi olduğu ortaya konulmuştur. Literatürde maliyet hesabının yapısını etkileyen faktörler, ya da maliyet hesabının biçimlendirilmesinde ilkeler ve kurallar başlıkları altında tanımlanan faktörlerin gerçekte sözkonusu karar probleminin çözü'mündeki karar ölçütleri olduğu vurgulanarak bu ölçütler tanımlanmıştır. Daha sonra bu karar probleminin çözümünde alternatif karar modelleri arasın dan en uygun modelin araç-amaç ilişkisine dayanan yöntem olduğu ortaya çıkmıştır. Bu yöntem çerçevesinde kullanılabilecek karar ölçütlerinin belirlenmesi amacıyla ölçütler sınanmış ve sonuçta ilişkinlik, tamlık, ekonomiklik ve maliyet bilgilerine olan gereksinimin sıklığı ölçütleri kullanılabilirIV ölçütler olarak belirlenmiştir. Bu aşamadan sonra araç-amaç yöntemi çerçevesinde ve yukarıda belirlenen karar ölçütleri de kullanılarak, islet melerde maliyet hesabının biçimlendirilmesinde izlenebilecek genel bir yaklaşım ortaya konulmuştur. Bu genel yaklaşım çerçevesinde özel olarak, büyük mimarlık büroları için genel bir maliyet hesabı modelinin biçimlen dirilmesinde izlenmesi gereken yol ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. Bu yaklaşımın ilk adımı olarak büyük mimarlık bürolarında maliyet hesabının çıktı bilgilerini tanımlayacak olan, büyük mimarlık bürolarının`Mal i- yet Bilgileri Sistemi `nın belirlenmesi »çalışmanın 2. inci bölümünün konu sunu oluşturmaktadır. Bu amaçla önce genel olarak mimarlık bürolarının olası hedefleri ve büyüklük, personel yapısı, araçlar ve malzemeler, örgütsel yapısı gibi özellikleri incelenmiştir. Bu inceleme içinde bürola rın farklı tiplerde varolabildikleri gösterilmiş ve büyük mimarlık büro ları tipinin belirleyici özellikleri tanımlanarak, diğer tiplerde olan ayrını çizgisi belirlenmiştir. Daha sonra maliyet hesabının temel konusunu oluşturan faaliyetler veya faaliyet yapısı büyük mimarlık bürolarına özgü olarak açıklanmıştır. Son aşamada ise büyük mimarlık bürolarının hedefle ri, yapısal özellikleri ve faaliyet yapısına bağlı olarak bunların hedef ler sistemi ve bu sistem içindeki maliyet bilgileri sistemi ortaya konul muş ve buradaki maliyet bilgilerinin ne tür kararlarda kullanılabileceği incelenmiştir. Büyük mimarlık bürolarının çeşitli özellikleri doğrultusun da oluşturulan maliyet bilgileri sisteminin temel özelliği, bu büroların hem tanı maliyet hem de değişken ve sabit maliyet bilgilerine gereksinimi olduğudur. Biçimle nın üçü da önce ternati edi lebi mı), da del in s lık bür karşıla düzelti ndirmede izlenecek yaklaşımın 2,3 ve 4. üncü adımları ncü bölümünün konusunu oluşturmaktadır, üçüncü bölümü maliyet bilgilerine olan gereksinimin sıklığına bağ! f maliyet hesabı modelleri belirlenmiş ve her bir mod lecek maliyet bilgileri kümesi saptanmış, (yaklaşımın ha sonra ilişkinlik ölçütü kullanılarak en fazla bilg eçimi için her alternatif modelin çıktı bilgileriyle, olarının maliyet bilgileri sistemindeki maliyet bilgi ise çal n ilk k ı olara elden e 2. inci iyi ver büyük leri kü ştırılmış ve en uygun model olarak kombine bir model olan Mu İmiş tam maliyet modeli seçilmiştir (yaklaşımın 3 üncü adımı ı şma- ısmın- k a i - İde adı- en mo rn i mar ine s i nzel ' in ). Model seçiminden sonra, biçimlendirme yaklaşımının dördüncü ve son adımı olarak, seçilen model büyük mimarlık bürolarının temel özelliklerini tam olarak yansıtacak biçimde maliyet türleri maliyet yerleri ve maliyet ta şıyıcıları hesapları kapsamında değiştirilmiş ve düzeltilmiştir. Büyük mimarlık büroları için biçimlendirilen genel maliyet hesabı modelinin te mel özellikleri şu şekilde ortaya çıkmaktadır. t Bürolarda oluşan tüm maliyetler maliyet taşıyıcılarına (projelere) yüklenmektedir.' Projelere hem değişken, hem de sabit maliyetler yüklenmekte, dolaysız maliyetler maliyet yerleri üzerinden doğru dan, dolaylı maliyetler ise belirli dağıtım ölçütleri kullanılarak dolaylı biçimde yüklenmektedir.. Maliyetler Sabit ve Değişken Maliyetler olarak ayrılmaktadır. 9 Sabit mal iyetler; proje sabit mal iyetleri (proje dolaysız sabit mal iyet-Teri), maliyet yeri sabit maliyetleri (işlevsel bölümlerin proje dolaysız sabit maliyetleri dışındaki sabit maliyetler) ve genel sabit maliyetler (yardımcı maliyet yerleri olarak tanımlanan örneğin büro yönetimi sabit maliyetleri) olarak ayrılmaktadır.. Maliyetler oluştukları maliyet yerlerine göre dolaysıl (birincil) maliyet yerleri maliyetleri olarak ayrılmaktadır (proje bölümleri dolaysız maliyetleri, işlevsel bölümler dolaysız maliyetleri, yardımcı bölümler dolaysız maliyetleri gibi). t Maliyet türlerine ilişkin olarak, 1) Personel maliyetleri, 2) Büro kullanımı maliyetleri,. 3) Büro malzemeleri maliyetleri, 4) Ulaşım araçları maliyetleri, 5) Seyahat ve konaklama maliyetleri, 6) Büro, sigorta maliyetleri, 7) Tanıtma, tutundurma ve iş temini maliyetleri, 8) Diğer maliyeti er biçiminde 8 ana gruba ayrılmaktadır.. Maliyetler maliyet taşıyıcıları (projeler) dolaysız maliyetleri ve maliyet taşıyıcıları dolaylı maliyetleri olarak ayrılmaktadır. Bu özellikleriyle maliyet hesabı modeli, ikinci bolümde incelenen karar! aı için gereken maliyet bilgilerini sağlayacak bir yapı göstermekte ve model den istenen bilgilerin tümü elde edilebilmektedir.

VI ZUSAMMENFASSUNG EIN KOSTENRECHNUNGSMODEL ALS STEUERUNGS INSTRUMENT İN 6R0SSEN ARCHITEKTURBUROS Das Hauptziel dieser Arbeit 1st, ein allgemeines Kostenrechnungsrnodel für grosse Architekturbliros zu gestalten, welches relevante Kösten - informationen fur die Entscheidungen in diesen Leistungsbetrieben liefert, bei der Erreichung der Ziele der Büros beitraegt und als ein Steuerungsinstrument dient. Bei der Erreichung dieses Hauptziels tritt zunaechst das Problem auf, wie ein solches Kostenrechnungsrnodel ausgestaltet werden soil, welche Vorbedingungen erfüllt sein sollen, damit es seine Aufgaben erfüllt. Die Gestaltungsprobleme der Kostenrechnung in der betriebswirtschaftlichen Literatür werden meist stichwortartig behandelt und nicht hinreichend praezisiert. Als UnterzieJ wird deshalb ein Verfahren entwickelt, das die n'chtige Gestaltung der Kostenrechnung ermöglicht und die Oetermi- nanten dieses Gestaltungsprozesses bestirnmt. Dies geschieht im l.Teil der Arbeit. Im l.Abschnitt des l.Teils wird zuerst die Unternehmung als ein informationgewinnendes und -verarbeitendes System analysiert, der Informations- und Entscheidungsprozess untersucht und schliesslich der Standort der Kostenrechnung im Informationssystem und im Rechnung- system der Unternehmung, und die Rolle der Kosteninformationen im Zielsystem und im Entscheidungsprozess gezeigt.VIII tel 1 1 und abqegrenzt und dann die Ausgangsinformationsmenge jedes alternativen Models bestimmt werden. 3. Schritt Für die Wahl des geeigneten Kostenrechnungsmodels soil im 1. Unterschritt die Ausgangsinformationen der Modelle mit den Kostenînformationen im Zielsystem vergleicht (Relevanz), im 2. Unterschritt die Kostenwerte der Modelle bestimmt (Wirtschaftlichkeit) (wenn nötigj werden. Den grössten Informationswert aufweisendes Model waehl en.. Schritt Wenn der formal e Aufbau des gewaehlten Models dem Aufbau der Unternehmung nicht passt, soil das Model modifiziert werden (Genauigkeit) Gemaess dieses Verfahrens wird im 2. Teil der Arbeit zunaechst allgemein die Architekturbüros nach Ihren Zielen:. Gewinn, t Umsatz,. Sicherheit, « Unabhaengigkeit, u.a. und nach den Besonderheiten des Aufbaues: t Bürogrösse,. Personalaufbau, t Bürogeraete und-stoffe,. Organisationel le Struktur, t Kapitalaufbau, u.a. analysiert und aufgezeigt, dass es verschiedene Typen von Architek turbüros gibt und dass al le dieser Typen verschiedene Aufbaue de.r Kostenrechnung bedingen.Um genaueren und wissenschaftl ichen Auss.agen gelangen zu konnen, wird ein Typ mit folgenden besonderen Msrkmalen' gewaehlt,. Zielhierarchie : Gewinn, Umsatz, Sicherheit, Unabhaengig keit, 9 Organisationelle Struktur: Matrixorganisation t Bürogrösse:.Gross,IX und kurz `Grosse Architekturbüros` genannt (1.Abschnitt). Im 2. Abschnitt des 2. Teils werden die grossen Architekturbüros nach ihren ablauforganisationellen Eigenschaften:. Beschaffungs,. Leistungserstellungs-und. Absatzfunktionen und. Dispositive Taetigkeiten (FUhrungstaetigkeiten ) analysier-!- und gemeinsam mit den Eigenschaften des Aufbaus die Grundlagen zur Bi 1 dung des allgemeinen Zielsystems geschaffen. Im 3. Abschnitt erfolgt dann die Bil dung des allgemeinen Zielsystems und die Bestimmung der in diesem System enthaltene Handlungsziele, naemlich Kostenziele flir organisatorische Teileinheiten und Projekte. Diese Kontenziele werden dann in einem Schema als ein `System von Kostenin formationen` dargestellt. Die Haupteigenschaft dieses Systems ist darin zu erbl icken, dass grosse Architekturbüros;. sowo'nl Vol Ikosteninforniaf.ionen,. els auch variable und fixe Kosteninformationen bedürfen. Anschliessend wird hier and Beispielen gezeigt, für welche tntschei- dungen in grossen Architekturbüros diese Kosteninformationen relevant; Informationen sind. Im 1. Abschnitt der 3. Teil der Arbeit werden alternative Kostenrechnungs modelle:. Vollkostenrechnung, t Einfache Direct-Costing,. Stufenweise Fixkostendeckungsrechnung. Riebel's Einzelkostenrecnnung und t Munzel 's Kombinierte Kostenrechnung festgestellt und abgegrentz und die Ausgangsinformationsraenge jede: dieser Rechnungen bestimmt. Es wird dann als `relevante` Kostenrecn- nungsmodel, Munzel's kombinierte Kostenrechnung oewaehlt.Dieses geweehlte Model wird im 2.Abschnitt umgeclndert, verbessert und modifiziert, so dass es dem Aufbau und Eigenschafterı der grossen Architekturbüros entspricht, und mit dem formellen Aufbau des Models der Aufbau der Architekturbüros genau niederschlaegt. Die Haupteigenschaften des gestalteten Kostenrechnungsıııodels kann kurz wie Unten zusammengefasst werden: « Den Kostentraegern werden aile Kösten (fixe und variable Kösten) zugerechnet. Die Zurechnung der Einzelkosten erfolgt Liber die Kostenstellen direkt, und die Genie in kösten indirekt.. Aile Kösten werden in fixe und variable kösten netrennt. a Fixe Kösten werden in Kostentraeger-Fixkosten,Kostenstel len- Fixkosten und allgemeine Fixkosten unterteilt. « Aile Kösten werden nach Kostenstellen als Einzelkosten (Primaere Kösten der Kostenstellen) erfasst. t Kösten werden nach Kostenarten unterteilt. i Kösten werden in Kostentraeger-Einzel küsten und Kostentraeger Gemeinkosten unterteilt