Immanuel Kant ve Wilhelm Dilthey`da akıl kavramı

Abstract

Bu çalışmada Immanuel Kant'ın sözünü ettiği evrensel bir aklın olanağı tartışılmaktadır. Bu noktadaki en güçlü eleştirilerden birisi Wilhelm Dilthey'ın eleştirisidir. Dilthey, evrensel bir akıl anlayışı yerine göreli bir akıl anlayışı ile karşımıza çıkmaktadır. Kant, anlama yetisinin kategorilerinin tüm insanlar için ortak olduğunu söylemektedir. Kant için anlama yetisinin kategorileri, olanaklı deneyimin a priorileridir ve dolayısıyla zamandan bağımsızdırlar. Ancak Dilthey için kategorilerin zamandan bağımsız olmaları mümkün değildir. Çünkü akıl, olanaklı deneyiminden bağımsız değildir. Böylelikle kategoriler genel geçerliliklerini yitirmekte ve Dilthey'ın sözünü ettiği öznel ve tarihe bağlı kategoriler açığa çıkmaktadır. Buradan hareketle akıl söz konusu olduğunda genel geçer ve evrensel bir zeminin bulunabileceği temeli Dilthey'ın sunmaya çalıştığı akıl kavramının olanağı ile sorgulanmaktadır.Bu çalışma, giriş bölümünün yanı sıra üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde Kant'ın akıl anlayışı genel hatlarıyla ele alınmakta; Dilthey'ın bu akıl anlayışının karşısına koyduğu tarihsel akıl anlayışının dayanakları açıklanmaya çalışılmaktadır. Birinci bölümde Kant'ın akıl anlayışı, ağırlıklı olarak teorik akıl bağlamında çerçevelendirilmektedir. İkinci bölümde Dilthey'ın yaşama felsefesine kaynaklık eden tin bilimlerinin epistemolojik açıdan temellendirilmesi çabasının sonucunda beliren hermeneutikle ilişkisi ortaya konulmaktadır. Üçüncü bölümde Dilthey'ın tarihsel dünya tasarımının, Kant'ın kategorilerinin genel geçer olamayacakları noktasındaki eleştirisi ve bu eleştirisinin sonucunda ulaştığı tarihsel akıl anlayışı ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Sonuç bölümünde ise Dilthey'ın, Kant'ın teorik aklını eleştirerek ortaya koyduğu kategorilerin tarihselliğinin evrensel olup olamayacağı tartışılmaktadır.Anahtar Sözcükler: Teorik akıl, tarihsel akıl, göreli a priori, tin bilimleri, kategoriler.

In this study, the possibility of a universal reason, which Immanuel Kant remarks, is discussed. One of the most influential criticisms of this matter belongs to Wilhelm Dilthey. Dilthey brings an understanding of relative reason instead of an understanding of universal reason. Kant claims that the categories of understanding are common for all humankind. According to him, they are the a priori categories of possible experience and therefore they are independent from time. However, for Dilthey, it is not possible form them to be independent from time because reason is not independent from possible experience. It follows that the categories of understanding looses their universality and the categories, which Dilthey points out, that are subjective and bound up with history reveal. From this point of view, when reason is in question, the possibility of finding a universal ground is examined by the possibility of the concept of reason that Dilthey has tried to introduce.This study consists of three chapters besides the introduction and the conclusion. In the section of introduction, Kant?s understanding of reason is handled in general and the foundations of the conception of the historical reason which Dilthey put against Kant?s understanding of reason is tried to be explained. In the first chapter, Kant?s understanding of reason is restricted in the context of theoretical reason. In the second chapter, the relation between Dilthey?s theory and hermeneutic which raises as a result of the effort of grounding human sciences that constitutes the origin of Dilthey?s philosophy of life epistemologically. In the third chapter, Dilthey?s critique concerning Kant?s categories cannot be a priori and the understanding of historical reason which he arrives as a result of this critique is tried to be explained. In the conclusion, it is discussed that whether the historicity of the categories, which Dilthey puts forward by criticizing Kant?s theoretical reason, is universal or not.Key words: Theoretical reason, historical reason, relative a priori, human sciences, categories.