Geleneksel Mardin şehir dokusu ve evleri üzerine bir deneme

Abstract

cite Anatolienne a l'epoque Turque. Cependant, en plus des periodes historiques citees des villes occidentales, il y a une autre periode vecue en Anâtolie; on ne parle pas a propos des cites de la region est et sud-est qui se sont impressionnees assez prof ondement de la domina- ton Arabe-islam, se situant avant la periode Turque et aynt influence essentiellement ces regions. C ' est â ce point que se realise l'idee d'etudier le tissus structu ral de la ville et la maison traditionnelle de Mardin qui fait partie de cette region et constitue l'essentiel de cette these. La these se forme d'une introduction, de quatre chapitres et de supplements. CHAPITRE 1. LES CONDITIONS PHYSIQUES ET LES TRAITS HİSTORİQUES DE LA VİLLE DE MARDİN: Dans le chapitre I, la description geographique de Mardin, la position, les formes caracteristiques geographiques t le climat, la plantation, les conditions de transportation, la population, les conditions sociales et economiques de la ville ont ete tente d'etre etudie tout en prenant compte du cadre historique. On s'est soucie de donner les details, particulierement dans 1'analyse de la population et de la structure economique et sociale, afin d'expliquer la cite. Dans le meme chapitre, le developpement de la ville de Mardin dans le domaine de l'histoire a ete communique en se basant sur des sources d ' informations. D'apres cette explicati on, on a questionne la'periode pre-islamique a Mardin, dont on ne peut trouver des sources assez claires. On doit citer que, cette partie s'est formee non pas des informations qu ' on peut directement communiquer â Mardin, mais en s 'informant sur des donnes historiques de la region dont Mardin fait partie. On a donne un ordre chronologique des etats qui ont regne sur la region depuis le debut des troisieme millenaires avant Jesus- christ. On a vu que, dans les sources sur lesquelles on peut s 'informer, on parle de la periode islamique â Mardin sous deux titreş: la periode des etats Arabes- islamiques et la periode des etats Turcs-Islamiques qui suit. Bref, on a tente de transmettre une section de l'histoire en donnant part aux evenements assez importants. Vlll

ÖZET Dünya'da XIX. yüzyıldan beri etkileri giderek yoğunlaşan sanayideki gelişmeler, Anadolu'daki yansımalarını XX. yüz yılın ikinci yarısından itibaren bulurlar. Büyük küçük bütün yerleşmelerin etkilendiği bu sürece Mardin geç katılan şehirlerden biridir. Şehrin,. günümüze diğer yerleş melere göre daha korunmuş olarak ulaşmasını sağlayan bu durum, bir şans olarak kabul edilmiş, bu noktadan hareketle Mardin üzerinde çalışma kararı,, tezin amaçlarından biri olmuştur. Geleneksel Anadolu şehirleri ve evleri üzerine yapılan çalışmalarda, genellikle Doğu ve Güneydoğu bölgeleri göz ardı edilerek sonuca varılmaya çalışılmış tır. Bunlarda ana sorun, Türk Dönemi öncesinin ve Türk Döneminin şehir dokusudur. Türk Dönemi öncesi şehir dokusunda Helenistik, Roma izleri aransa dahdaha çok Bizans1 m ne olduğu ve Türklerin bunun üstüne getirdikleri sorgulanmıştır. Anadolu'nun Türk Dönemi sınırları içinde olmakla birlikte, incelemelerde tercih edilen şehirlerin tarihi dönemlerine ilaveten Türk Dönemi öncesinde Arap -İslam egemenliğini de yaşayan Güneydoğu şehirleri bu bütüne yönelik anlatımlardaki yerini alamamıştır. Tezin amaçlarından bir başkası da bu noktada Mardin geleneksel şehir dokusunun ve evlerinin araştırılma gereğini ortaya çıkarmıştır. Tez, giriş bölümü dışında dört ana bölümden oluşur. 1. Bölüm 'de Mardin şehrinin coğrafyasını oluşturan yeri, konumu, yüzey şekilleri, iklim, bitki örtüsü, ulaşım, nüfus, sosyal ve ekonomik yapısı; gerektiğinde tarihi çer çevesi göz ardı edilmemeğe çalışılarak verilmiştir. Mardin'in tarih içindeki fiziki gelişimini irdeleyen 2. Bölüm 'de şehir dokusunun İslam Dönemi öncesi, Arap-İslam ve Türk- İslam Dönemleri irdelenmeye çalışılmıştır. Bu bölümde tarihi olayların, belgelerin, yapısal verilerin katkısı ile bazen varsayım niteliğinde de olsa sonuçlar elde edilmeye çalışılmıştır. 3. Bölüm geleneksel evlerin irdelenmesini içerir. Bu bölümde önce evlerin şehir dokusu bağlamındaki daha sonra da tasarım özellikleri verilmiştir. Çalışmanın sonuçları 4. Bölüm 'de sunulmuş tur. Önce bazı veriler ile geleneksel evin tarihlendiril- rne'denemesi yapılmış, daha sonra Mardin evinin yakın çevre içindeki yeri tesbit edilmeye çalışılmıştır. Geleneksel evlerin tasarımındaki etken unsurları irdeleyen kısım, bu bölümün sonu olmuştur. vıÖZET Dünya'da XIX. yüzyıldan beri etkileri giderek yoğunlaşan sanayideki gelişmeler, Anadolu'daki yansımalarını XX. yüz yılın ikinci yarısından itibaren bulurlar. Büyük küçük bütün yerleşmelerin etkilendiği bu sürece Mardin geç katılan şehirlerden biridir. Şehrin,. günümüze diğer yerleş melere göre daha korunmuş olarak ulaşmasını sağlayan bu durum, bir şans olarak kabul edilmiş, bu noktadan hareketle Mardin üzerinde çalışma kararı,, tezin amaçlarından biri olmuştur. Geleneksel Anadolu şehirleri ve evleri üzerine yapılan çalışmalarda, genellikle Doğu ve Güneydoğu bölgeleri göz ardı edilerek sonuca varılmaya çalışılmış tır. Bunlarda ana sorun, Türk Dönemi öncesinin ve Türk Döneminin şehir dokusudur. Türk Dönemi öncesi şehir dokusunda Helenistik, Roma izleri aransa dahdaha çok Bizans1 m ne olduğu ve Türklerin bunun üstüne getirdikleri sorgulanmıştır. Anadolu'nun Türk Dönemi sınırları içinde olmakla birlikte, incelemelerde tercih edilen şehirlerin tarihi dönemlerine ilaveten Türk Dönemi öncesinde Arap -İslam egemenliğini de yaşayan Güneydoğu şehirleri bu bütüne yönelik anlatımlardaki yerini alamamıştır. Tezin amaçlarından bir başkası da bu noktada Mardin geleneksel şehir dokusunun ve evlerinin araştırılma gereğini ortaya çıkarmıştır. Tez, giriş bölümü dışında dört ana bölümden oluşur. 1. Bölüm 'de Mardin şehrinin coğrafyasını oluşturan yeri, konumu, yüzey şekilleri, iklim, bitki örtüsü, ulaşım, nüfus, sosyal ve ekonomik yapısı; gerektiğinde tarihi çer çevesi göz ardı edilmemeğe çalışılarak verilmiştir. Mardin'in tarih içindeki fiziki gelişimini irdeleyen 2. Bölüm 'de şehir dokusunun İslam Dönemi öncesi, Arap-İslam ve Türk- İslam Dönemleri irdelenmeye çalışılmıştır. Bu bölümde tarihi olayların, belgelerin, yapısal verilerin katkısı ile bazen varsayım niteliğinde de olsa sonuçlar elde edilmeye çalışılmıştır. 3. Bölüm geleneksel evlerin irdelenmesini içerir. Bu bölümde önce evlerin şehir dokusu bağlamındaki daha sonra da tasarım özellikleri verilmiştir. Çalışmanın sonuçları 4. Bölüm 'de sunulmuş tur. Önce bazı veriler ile geleneksel evin tarihlendiril- rne'denemesi yapılmış, daha sonra Mardin evinin yakın çevre içindeki yeri tesbit edilmeye çalışılmıştır. Geleneksel evlerin tasarımındaki etken unsurları irdeleyen kısım, bu bölümün sonu olmuştur. vıCHAPITRE 2. LE DEVELOPPEMENT STRUCTURALE DE LA VILLE DE MARDİN DANS L'HİSTOIRE Le chapitre 2 consiste a l1 etude du developpement de 1 ' environnement ; le tissu structral de la cite dans la periode pre-islamique a ete interroge, et en faisant part aux evenements historiques, aux documentations, aux donnees structurales, on tire des conclusions qui, de temps en temps tendent vers une identite hypothe- tique. On a surtout essaye d 'analyser les connaissances historiques et les donnees structurales appartenant â la culture nestorienne qui a, entre autres, regne sur la region. On s ' est contente de se servir des informations existantes, est 1 ' on n'a pas fait un travail detaille, en tenant compte du contenu de la these. En consequent on a abouti a une façon de penser qui consiste â considerer Mardin, avec sa citadelle montant jusqu'au IV siecle, comme une ville qui a servi a cette periode et peut-etre avant, a l'habitation d 'une communaute ayant ses propres traits sociaux et economiques. On a recherche ce que representait l'espace d 'une ville â la periode islamique et plus particulierement, avant la domination Turque, et 1 ' on essaye de mener â des conclusions en s'inspirant des sources et des edifices datant de cette periode. On ne connait pas le tissu de la ville de Mardin a la periode Byzantine et avant Byzantine;, mais, les connais sances appartenant aux periodes des etats Arabes-Isla- miques contiennent des donnees assez importantes, meme sice n'est pas tres de -taille, relatives au tissu structural de la ville. On peut particulierement s' informer des auteurs Arabes sur le panorama de la ville de Mardin de cette periöde et preciser que; avec sa citadelle, ses murailles, ses magasins, ses constructions, sa population, la ville de Mardin posse- dait toutes les proprietes d 'une ville de Moyen Age. Cette determination est importante au point de donner une idee de la periode se situant juste avant le regne des ortokides, qui sont consideres comme le Premier etat de la periode Turque. Les Ortokides ont eleve para- lellementa leur pouvoir economique et politique, des constructions dans l'espace de la ville de Mardin, et ont peuple la ville avec les structures signifiant la culture Turque-islamique. Dans ce chapitre, on a examine de ce point de vue, le tissu de la ville a la periode Turque. IXParmis plusieurs exemples en Anatolie, on a rapporte les batiments de la periode Turque et particulierement des Ortokides, existant dans la ville de Mardin. D ' autre part, on a pose assez brievement le concept de la creation d ' architecture des Akkoyunlu et des Ottomans qui ont regne a Mardin apres les Ortokides. On s ' est refere a 1' etude de Ara Altun intitule `L ' Architecture a la periode Turque a Mardin` ou 1 ' on a etudie en pro^ fondeur le sujet; on s 'est contente de transmettre les determinations qui etaient assez suffisantes. Les constructions monumentales de la ville n'önt pas ete examinees de nouveau profondement a couse des limites de 1' etude. Dans le meme chapitre, on a aussi questi- onne les elements principaux du tissus structral tra- ditionnel de la ville on a represents la citadelle de Mardin, les murailles, les rues, les places, les quar- tiers, le centre de commerce, les batiments religieux et socials, et en se basant sur des sources et des donnes structrals, on a essaye de placer ces elements sur les lignes du present et du passe. CHAPITRE 3. LE QUESTIONNEMENT DES MAISONS TRADITIONNELLES Le chapitre 3 contient le questionnement de la maison traditionnelle. on a d ' abord etudie les proprietes des maisons au niveau du tissu structral de la ville on a tente de decouvrir le reflet de la topographie parti- culiere de la ville dans la maison traditionnelle. D ' apres ce point de vue,la repartition des terrains, les proprietes d 'utilisation des maisons traditionnelles, les traits topographiques, la hauteur et le nombre des' etages ont ete examines, chacun dans le cadre de son sous-titre. Dans le meme chapitre, on s ' est intensifie sur une maison traditionnelle de Mardin et 1'on a observe ce que son pro jet expose au plan et en facade. Pour 1 ' explication de 1 'ensemble, on a distingue les elements formant le pro jet et 1 ' on a defini les espances en detail; en plan et en facade respectivement. Dans ce plan, on a mis au jour la definition et les proprietes desespaces couverts, demi-couverts et ouverts; c ' est a dire, les espaces clos qui contiennent les unites de vie, les espaces de services les espaces demi-couverts qui contiennent les lwans, revak et les kiosques, et les epaces ouverts qui contiennet la cour et la terasse. Cette façon de description architec tural s ' est formee par les espaces qui se sont ajoutes les uns aux autres, par le temps. Un pro jet pareille qui possede des proprietes aussi defini, se composant des unites repetees ne peut-etre examine qu ' en prenant en consideration separement les differantes parties de 1 ' en semble.D 'autre part, dans cechapitre, on a revele les donnees de la maison de Mardin du point de vue de la technologie de la construction et du materiau. On a constate que dans les maisons traditionnelles domine un technique de cons truction de `ramas` et de `squelette` qui a comme materiel, la pierre. Dans cette partie, on a donne la relation entre les definitions modulaires que l'espace de la maison de Mardin possede et la technique utilisee. D ' autre part, on a essaye de determiner les proprietes des elements construc±if s de la maison traditionnelle dans ce technique. CHAPITRE 4. LA COMMENTATION GENERALE ET LES CONDUSIONS Les consequences de 1 ' etude a ete donnee dans le chapitre 4. D ' abord, on a questionne comment on pourrait faire une approchement a la chronologic d' une maison en presence de certaines donnees. D ' autre part, on a aussi fait place dans cechapitre a la situation de la maison traditionnelle de Mardin de point de vue des schemas de plan en faisant une comparaison avec le proche environne- ment, sans oublier le cadre historique. On a fait une comparaison generale entre les proprietes speciales de la maison de Mardin et les maisons traditionnelles en Anatolie; au sud, a Iraq, en Syrie, en Egypte. On a choisi comme source les etudes monographiques effectuees et les etudes generaux qui les analysent; a cause des limites de 1' etude, la comparaison a ete effectue au sens general. La partie qui questionne les elements influençant la.mise au projet des maisons traditionnelles forme le dernier sous-titre. Ici, on a questionne les reflets des influences des effets regionals et generaux sur la maison de Mardin et par consequent, on a tente d'expliquer 1 ' emplacement et les proprietes de la maison traditionnelles. XI