Elit kesimlerde, dindar ve laik grupların toplumsal cinsiyet algısındaki değişmeler: Niteliksel bir araştırma 2010-2011

Abstract

Türkiye'nin hemen tarihiyle yaşıt toplumsal çatışmaların varlığı, bu çatışmalardan birinin de dindarlar ve laik dünya görüşünü benimseyenler olarak iki toplumsal grup arasında sürdüğü artık tüm sosyal bilimciler tarafından kabul edilmektedir. Dindarlar ve laik dünya görüşünü benimseyenler arasındaki çeşitli akslarda yürüyen bu çatışmanın ana gerilim noktalarından birini de `kadın' konusunun oluşturduğu bir Türkiye gerçekliğidir. Bu gerçeklikten çıkan araştırmanın amacı, hem dindar, hem de laik elit grupların toplumsal cinsiyet algısındaki değişmeleri ölçebilmek, toplumsal cinsiyet ve kadın konusunda verili kabulleri sorgulayarak bir durum tespiti yapabilmektir. Araştırmada ayrıca, hem toplumsal cinsiyet algısı, hem de dindarlık değişimleri kuşaklar arası farklılaşmalar ekseninde anlaşılmaya çalışılmıştır.Araştırma `elitler'le sınırlandırılmış, her iki toplumsal gruba mensup katılımcılar medya, sivil toplum ve siyaset alanında çalışanlar arasından seçilmiştir. Araştırma kapsamında dindar ve laik elit gruplardan eşit sayıda katılımcı, kadın ve erkek, 45 ve üstü-45 altı yaş olmak üzere belirlenmiştir. Araştırmada, dindar elit gruba mensup 12 katılımcı ve laik elit gruba mensup 12 katılımcı olmak üzere toplam 24 kişiyle derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir.Araştırma kapsamında katılımcılara, kimlik bilgileri, dini pratikler konusundaki kuşaklar arası değişmeler, aile, evlilik, kadının çalışması, kadının siyasete katılımı, İslam dininin kadın perspektifi, Cumhuriyet'in kurucu rejiminin kadın perspektifi ve örtülü kadının kamusal alanda yer alması başta olmak üzere, katılımcıların toplumsal cinsiyet algısını ortaya çıkarmayı amaçlayan sorular yöneltilmiştir.Çalışmanın birinci bölümünde, araştırmanın sorun/sorunsalı belirlenmiş ve kavramsal çerçeve oluşturulmuştur. Araştırmanın gerekçesi, hipotezleri ve önemi bu bölümde sunulmuştur. Araştırmanın ikinci bölümünde araştırmanın yöntemi ve örneklemi konusunda bilgiler verilmiştir. Araştırma sorularının ve seçilen araştırma yönteminin ayrıntılı olarak anlatıldığı ikinci bölümde ayrıca, verilerin toplanması, veri analizi ve araştırmanın sınırlılıkları konuları işlenmiştir. Araştırmanın üçüncü bölümünde, araştırma sonucunda çıkan bulgulara yer verilmiştir. Bulgular, katılımcıların ifade ettikleri ve araştırma çerçevesinde önemli olarak değerlendirilen görüşleri içermekte ve katılımcıların kendi cümleleri ile sunulmaktadır. Araştırmanın dördüncü ve son bölümünde ise bulgulardan elde edilen sonuçlar değerlendirilmiş ve önerilerde bulunulmuştur.Araştırmada kullanılan yöntem niteliksel olduğu için, sonuçlar genellenememektir. Derinlemesine görüşme yöntemiyle görüşleri alınan 24 katılımcının temsil ettikleri düşünülen toplumsal grupların tüm özelliklerini eksiksiz birebir örtüşen biçimde yansıtması da bilimsel parametreler göz önüne alındığında mümkün değildir. Ancak yine de bu çalışmanın dindar ve laik elitlerin toplumsal cinsiyet algıları konusunda kesin olmamakla birlikte bir fikir edinilmesine yardımcı olacağı düşünülmektedir.Araştırmadan çıkan bulgulara göre şu sonuçlara varılabilmektedir:Dindar elit katılımcılar bir üst kimlik olarak dini öncelerken, laik elit katılımcıların kimlik konusundaki tek ortak noktasının ise dini ve etnik kimliklere mesafe olduğu söylenebilmektedir. Evlilik, evliliğin kutsallığı ve kadının aile içindeki konumu konusunda özellikle dindar ve laik erkekler arasında benzeşmeler ve etkileşmeler göze çarpmaktadır. Bu konuda kuşaklar arası farklılaşmalar da söz konusu olmaktadır. Kadınların ve özellikle dindar elit kadınların ve dindar elit erkeklerin 45 yaş altı grubunun bu ve benzeri konularda özgürlükçü bir yaklaşım içinde oldukları tespit edilmektedir.Kadınların siyasete katılımı ve erkek egemen değerleri benimsemeden siyaset yapması konusunda ise iki grup arasında büyük farklılaşmalar gözlenmemektedir. Ancak söz konusu örtülü kadının siyaset dahil olmak üzere kamusal alana çıkma talebini değerlendirme konusunda kesin bir ayrım ortaya çıkmaktadır. Örtülü kadının siyasette yer alması konusunda laik elit erkeklerin ve laik elit kadınların görüşleri birleşirken, dindarlar da hemen aynı cevapları vermektedirler.Kadının temel sorunları noktasında dindar ve laik elit kadınlar ortak düşünceleri dile getirirken örtülü kadının kamusal alanda bulunması konusunda ise iki farklı uca savrulmaktadırlar. Araştırmada elde edilen bulgulardan, dindarların toplumsallaşırken aynı zamanda sekülerleşmeye başladığı, dindar ve laik erkeklerin bazı konularda benzer düşünceler öne sürdüğü, ancak dindar erkeklerin 45 yaş altı grubunun, 45 yaş üstü gruptan farklılaştığı gibi sonuçlara da ulaşılmaktadır.Anahtar sözcükler: Toplumsal Cinsiyet, Elit, Dindar, Laik, Kamusal Alan

Most social scientists agree that Turkey is characterized by a number of social cleavages that are as old as its history. One of these cleavages Is the conflict that has been taking place among what is commonly conceptualized as `religious and `secularist groups. It is also among the well-known facts about Turkey that this conflict between religious and secularist groups that occurs along several different axes covers the women's issue as well.The purpose of this study that embarks from this reality is to evaluate the transformations concerning the gender perceptions among the religious and secular elite groups. It also aims at taking stock of the current situation by calling the given assumptions in this field into question.This study also seeks to understand the gender perceptions as well as transformations of religiosity across intergenerational differences. The research is limited to the elites and the participants from both of the two ideological groups have been selected from the media, civil society and politics. Participants from the two groups were equal to each other in number and they were from both sexes, grouped along the age groups of `45 and above and `Below 45. All in all, I conducted in-depth interviews with a total of 24 participants, 12 of which were from the religious elites as the other 12 were from the secularist ones.In this framework, the respondents were asked about several questions including their identity and their views on intergenerational changes concerning religiosity, family, marriage, women's participation in workforce, political participation of women, the Islamic view of women, the founding Republican regime's view on women and hijabi (veiled) women's participation in the public sphere. Together, these questions aimed at finding out the gender perceptions and gender ideologies of the participants.The first chapter of the study sought to identify the central question of the research and to situate it within a conceptual framework. The justification, hypotheses and significance of the research have been presented in this chapter. In the second chapter, I have laid out the methodology and the sampling procedures of the research. This chapter also elaborates the survey questions, the details of the selected methodology, data collection processes, data analyses, and finally the limitations of the study. The third chapter provides the findings of the research. These findings comprise the views that I?ve found significant for the purposes of the study and they have been phrased in accordance with the original expressions of the participants. The fourth and final chapter of the research evaluates the findings and makes suggestions for further research.As the methodology of this study is qualitative, I have refrained from generalizing the findings. It would be disingenuous to assume that 24 participants, whose views were received through in-depth interviews, can be exact match of the social groups they belong. Nevertheless, it is hoped that this study will help to give an idea about the gender perceptions of the religious and secular elites, albeit in a less certain sense. What comes out of the findings of the research are as follows:Participants from the religious elite prioritize religion as their supreme identity. What unites the secularist elite in regards their identity, on the other hand, is their aloofness towards religious and ethnic identities. It is striking that religious and secular elites converge on their views on marriage, the sanctity of marriage and the place of women within the family. Divergences along intergenerational lines may be the case in this regard. It is observed that women, especially religious elite women and those religious elite women below 45 tend to take a more liberationist position on this issue.There does not seem to be any significant differences across the ideological lines as far as women's participation in politics and doing politics without adopting the patriarchal values is concerned. However, a stark difference comes into view once the demands of the hijabi women to participate in public life including political life are considered. As the views of the secularist elite men and secularist elite women converge regarding the hijabi women's participation in politics, religious people voice almost same opinions on this issue.It is worth noting that religious and secularist elite women express common concerns on major problems of women, whereas they fall completely apart on their views concerning hijabi women's participation in the public sphere. It may also be concluded from the findings of this study that as the religious segments of the society get more socially engaged, they seem to start on a secularization process and express similar opinions on certain issues with the secular elites. However, religious men below 45 tend to differ from the ones over 45 in this respect.Key words: Gender, Elite, Religious, Secularist, Public sphere