Gündelik yaşamda Yahudi kimliği inşası: İstanbul, Kuzguncuk`ta niteliksel bir araştırma (2011-2012)

Abstract

ÖZETTürkiye'de Yahudi kimliğinin gündelik hayatta etkilendiği olguların anlaşılmaya çalışıldığı bu araştırmada, Yahudi ve Müslüman katılımcılarla görüşülmüştür. Yahudi kimliğini gündelik hayatta etkilendiği düşünülen olgular ve bu olguların Yahudi kimliğini nasıl etkilediği irdelenmiştir. Bu çalışmada hem Türkiye Yahudisi katılımcıların kendi ifadeleri hem de Müslüman katılımcıların Türkiye Yahudileri hakkındaki görüşlerine mukayeseli olarak yer verilmiştir. Araştırmanın alanı olarak dini ve tarihsel bağlamda Museviler için önem teşkil eden Kuzguncuk semti seçilmiştir. Toplamda 12 Yahudi ve 15 Müslüman katılımcı ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Yahudi katılımcıların 2'si kadın, 6'sı Erkek olmak üzere 8'i Kuzguncukludur. Buna ek olarak Kuzguncuk'ta genç Yahudilere ulaşılamamasından ötürü farklı semtlerden Kuzguncuk'u az çok bilen 2'si kadın, 2'si erkek olmak üzere 4 genç Yahudi ile görüşülmüştür. Müslüman katılımcıların 4'ü kadın 11'i erkek olmak üzere hepsi Kuzguncukludur.Araştırmada veriler sözlü tarih anlayışıyla desteklenecek şekilde derinlemesine görüşme yöntemi uygulanarak toplanmıştır. Görüşmelerde katılımcılara eğitimleri, meslekleri, medeni durumları, ne kadar zamandır Kuzguncuk'ta oldukları gibi kişisel sorular yöneltilerek katılımcı profilleri elde edilmiştir. Görüşmelerin devamında ise üç ana bölümde sorular yöneltilmiştir. Bu bölümlerden biri genel Yahudi tarihi ve Türkiye Yahudi tarihine ilişkin seçilen önemli olayları irdelemektedir. Bir diğer ana bölüm ise katılımcıların Türklük, Yahudilik, Musevilik, din gibi kavramları nasıl algıladıklarıyla ilgilidir. Son ana bölüm ise katılımcıların genelden yerele insanlık tarihi için önemli gördükleri olayları araştırmaktadır. Alınan cevaplarla tezin bulguları oluşturulmuş ve literatürle işlenerek sonuca gidilip, öneriler üretilmiştir.Bu çalışmanın birinci bölümünde araştırmanın sorunu/sorunsalı belirlenmiştir ve bu bağlamda yapılan literatür taramasıyla kavramsal çerçeve oluşturulmuştur. Araştırmanın amacı ve önemi bu bölümde ortaya koyulmuştur. Araştırmanın ikinci bölümünde katılımcılar hakkında temel bilgiler verilmiştir. Araştırma yönteminin belirlenmesi, verilerin toplanması ve analizi, uygulanan metodoloji detaylı olarak bu bölümde anlatılmıştır. Araştırma esnasında sahada ve metotta karşılaşılan güçlüklerden de bu bölümde bahsedilmiştir. Araştırmanın üçüncü bölümde bulgular sunulmaktadır. Yahudi kimliği ve Kuzguncuk Yahudi kimliği bağlamında tasnif edilen bulgular, yer yer literatürle tartışılarak aktarılmıştır. Bulguların ham kaynağı olan önemli katılımcı ifadeleri ise orijinal cümleleri ile sunulmuştur. Araştırmanın dördüncü ve son bölümünde Türkiye Yahudi kimliğini gündelik hayatta etkileyen unsurlar bağlamında, bulgular eşliğinde sonuçlara ulaşılmış ve toplumsal refahın genişlemesi için bazı öneriler sunulmuştur.Niteliksel yöntemlerle yapılan bu araştırmanın sonuçların genellenemeyeceği göz önünde tutulmalıdır. Bununla birlikte bu araştırmada öne çıkan bulgular Türkiye Yahudi kimliğinin ana ekseninin ulus devlet vatandaşlığı ve bu topraklara aidiyet bağlamında şekillendiği söylenebilir. Osmanlı'dan Türkiye'ye senelerdir burada yaşıyor olmak, ekmeğini burada kazanıyor olmak önemli olmakla beraber, askerlik vazifesi ve devlete vergi vermek gibi vatandaşlık görevleri Türkiye Yahudilerinin kendilerini Türk saymasının bileşenleridir. Bu bileşimde askerlik görevi öne çıkmaktadır, askerlik görevi ve vergi vermek Müslümanlar tarafından da vatandaşlık haklarından faydalanmak için ön koşul niteliğindedir ve dini azınlıklardan beklenmektedir. Gündelik hayatta Yahudi farkındalığının çok az olduğu gözlemlenmekle beraber gayrimüslimleri bir sayma eğilimi de Yahudi vatandaşları görünmez kılmaktadır. Daha görünür bir dini azınlık olan Hıristiyanlar gibi oldukları varsayılmaktadır ve Müslümanların bir bölümü tarafından aradaki fark anlaşılamamaktadır. Yahudi ve Musevi kavramları da ayrıca önemlidir. Musevi katılımcıların pek çoğunun ifadesine göre aynı olan bu kavramları kategorize eden Yahudi ve Müslüman katılımcılar Musevi kavramına dini, Yahudi kavramına soy anlamı yüklemiştirler. Bununla beraber Yahudi kavramının tarihsel süreçte ötekileştirilmesi kimlik olarak öne çıkartılmasını sağlamakta ama bununla beraber Türk dilinden gelen Musevi kelimesinin bu ötekileştirmeden kaçmak amacıyla tercih edildiği de görülmüştür.Araştırmada Türkiye'nin yakın tarihinin iki önemli travması Varlık Vergisi ve 1955 6-7 Eylül olaylarına ilişkin bulgular da önemlidir. Varlık Vergisi Musevilerce ülkenin yüz karası olarak nitelendirilirken Müslüman katılımcıların ciddi bir kesimi tarafından dönemsel normallik bağlamında ifade edilmiştir. Bu zıt ifadeler araştırma kapsamında Musevi ve Müslüman grupların fikirsel olarak en fazla ayrıştığı konunun Varlık Vergisi olduğunu belirtir. 1955 6-7 Eylül olaylarının Rumları hedef almasına rağmen tüm gayrimüslimlere sirayet ettiği katılımcı grupların ortak ifadesidir. Olaylarla ilgili olarak burada bir şey olmadı söyleminin Kuzguncuk semtinin ortak hafızasına yer ettiğini söylemek mümkündür. Ancak araştırmada ciddi boyutlarda olmasa dahi olayların Kuzguncuk'a da sirayet ettiği anlaşılmıştır. Bu iki olaya ek olarak son dönemde Türkiye Yahudilerinin gündelik hayattaki etkileşimini en çok sarsan olay ise 2003 yılında İstanbul'da gerçekleşen sinagog saldırılarıdır. İbadet ederken korunma sürecinin başlamasına sebep olan bu dönem, toplumsal birlikteliğin zedelendiği, ülke yakın tarihinin son dönemdeki en ciddi travmasıdır denilebilir.Anahtar sözcükler: Yahudi, Kimlik, Kuzguncuk, Türkiye, Müslüman.

ABSTRACTIn this research which was aimed to understand what are the facts that effects Turkish Jewish Identity on daily life, interviews were carried out with Jewish and Muslim participants. The facts that has been considered as to effect the Jewish Identity and how these facts effect that identity has been scrutinized. In this research there was a comparison between the self expressions of Turkish Jews and the opinions of Muslims about Turkish Jews. The area where this research has been carried out was chosen as Kuzguncuk for both it's historical and religious meaning. Totally 27 in-depth interviews has been conducted as 12 of it with Jews and 15 with Muslim participants. 8 of the total Jewish participants were from Kuzguncuk including two female and 6 male. Additionally, 4 interviews - 2 of them were male and 2 of them were female - were carried out with participants from outside the Kuzguncuk for it is not possible to reach young Jews in Kuzguncuk. All of the Muslim participants were from Kuzguncuk including 4 females and 11 males.The data for the research was collected with the in-depth interview method and supported by the oral history method. Profiles of the participants was collected by asking them some personal questions like their education, professions, marital status and how long they have been living in Kuzguncuk. In continuation of interviews, questions were addressed in three principal parts. One of these parts was focused on general Jewish History and some chosen important events in the Turkey in relation to Jewish community. Another part was about how the participants perceive the concepts of being Turkish and Jewish. The last principal part was about events that participants consider as important for local and human history. The findings of the thesis were combined with the literature to draw conclusions and some suggestions.In the first part of this study, the problem/problematic was indicated and with a literature review a conceptual framework was developed. The purpose and the importance of the study were also put forth. In the second part of the study, some basic information was given about participants. Definition of the research method, collecting and analyzing data and the methodology which was applied, were described in detail. In this section, some difficulties encountered in the field were also discussed. Quotes that are from participants? narratives about Jewish Identity and Kuzguncuk Jewish Identity were given in comparison with relevant literature. In the forth and the last part of the study, conclusions and suggestions that are drawn from the study were given hoping that it will contribute to social welfare of both Jewish and Muslim communities.It should be pointed out that the results of this study based on data collected with qualitative method, cannot be generalized. Two important facts about Turkish Jewish Identity were formulated in terms of nation state citizenship and in the framework of being part of this country. Living in this country/land starting from Ottoman times until the land became Turkey, earning money here, paying taxes to the state and military service are important and the main reasons why the Turkish Jews consider themselves as part of Turkish people. Doing the military service and giving taxes are considered as the main conditions for using citizenship rights by Muslims as well and expected from religious monitories. In this study it was observed that awareness of the presence of Jewish people is very low in daily life. Jewish people in Turkey are invisible and considered as part of Non-Muslim monitory. It's been considered as part of Christians who are more known than the Jewish people. Also, the concept of Jew/Yahudi and Musevi are two important terms use synonymously and in contrast to each other. According to the comments of the most Musevi participants, the Jewish and Muslim participants who categorize these concepts take `Musevi concept relating to religion and `Jew concept relating to ethnicity. Nonetheless, the concept of Jewishness/Yahudi were used to segregate and marginalize Jews and hence the term Musevi was preferred.Two traumas are very important in this study about Turkey?s recent history which are Wealth Tax and 1955 6th and 7th of September events. Wealth Tax was qualified as the opprobrium of the country by Musevis but qualified as periodic anomaly by Muslims. These opposite expressions indicate that the subject that most separated Muslims and Jews from each other is opinions about Wealth Tax. Even so the 1955 6th and 7th of September events are targeted Greeks, it is stated by the participants that it was spreaded to all non-Muslim minorities. It is possible to say that the sentence ?Nothing has happened here? is a motto in the minds of Kuzguncuk but contrary to this motto some events happened in Kuzguncuk as well. In addition to these two events, the most churning event for Turkish Jews is the synagogue attacks in 2003. This event was the beginning of the need for protection during worshiping in the Synagogues in Kuzguncuk. The synagogue attacks were the most serious trauma which affected the country's recent history not only in terms of Jews in Turkey but also for Muslim Jewish relationships.Key words: Jewishness, Identity, Kuzguncuk, Turkey, Muslim.