Laz kültüründe oyuna dair örüntüler: Fındıklı ilçesinde yapılan niteliksel çalışma, 2012-2013

Abstract

Bu çalışma, merkeze aldığı oyun kavramını oyuna dair örüntüler ile Laz Kültürü üzerinden konu edinirken, yerel bir kültürü anlam ağları ile birlikte dikkate almaktadır. Oyun- kültür ilişkisinin keşfedilmesiyle anlam ağlarının örülüşü içindeki düzenin ve ritmin örüntüler bağlamında ortaya çıkarılması bu tezin amacını oluşturmaktadır. Bu tezde, oyuna ve oyunsal unsurlara hem kültür içindeki belirgin, hem de kültürel yaşam aktivitesiyle iç içe geçen örtük ancak etkin işlevleri üzerinden bakılmıştır.Oyun, yerel kültürün biçimlenmesinde etkin işlevi ile böylelikle keşfedilmeye çalışılırken,ayrıca bu kültürün geçirdiği değişimler de oyun- kültür bağlantısı üzerinden değerlendirilmiştir. Laz Kültürünün biçimlenmesinde oyun ve oyunsal unsur nasıl yer almaktadır? Oyun ve içinde yer aldığı kültür modern yaşamın getirdiği değişimlerden nasıl ve ne ölçüde etkilenmiştir? Bu ve benzeri soruların cevaplarını bulmak üzere yapılan bu çalışma için Türkiye içinde Laz Kültürünü görebildiğimiz Rize?nin Fındıklı ilçesi araştırma alanı olarak seçilmiştir. Bu çerçevede Fındıklı?da 2012 yılında Laz Kökenli Türk katılımcılarla derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler beş yaş aralığı grubu içerisinde yirmi kadın, on altı erkek olmak üzere toplam otuz altı katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Ayrıca beş kadın, dört erkek toplamda dokuz kişi de görüşmelere katkıda bulunarak araştırmada yer almışlardır. Yerel halkın oyun ile ilgili tanımlamalarında öne çıkan vurgular, oyunun birlikte keyifli vakit geçirilen bir faaliyet olması, kurallarla birlikte samimiyeti içermesi, hayatın provası olarak nitelendirilmesidir. Çocuk oyunlarıyla ilgili anlatımlarda yaşça daha büyük olan katılımcıların ifadelerine doğru gidildikçe, oyunların daha fazla yerel öğeleri içerdiği görülmüştür. Oyunların ve oyun araçlarının üretilmesinde doğal çevrelerine yakınlıklarının ve doğanın malzemelerini kullanmalarının rolü belirgin olarak ortaya çıkmıştır. Horon geçmişte olduğu gibi bugün de yerel halkın tutkuyla bağlı oldukları yöresel oyunları olarak öne çıkmaktadır.Oyuna yaşam aktivitesinin içinden imeceler, atma türküler, avcılık faaliyetleri, iletişim dili/tarzı kutlamalar, temsili kurgular, Laz fıkraları vb. konular üzerinden bakıldığında ise oyunun kültürü biçimlendirmesindeki belirgin olmayan, örtük ancak etkin konumu ortaya çıkmıştır. Oyunun konumlanmasıyla ve yeniden nasıl üretildiğiyle bağlantılı değişimler ise yerel kültürel yaşam biçiminin modernite ile büyük ölçüde değişime uğraması üzerinden değerlendirilmiştir. Özellikle çocuk oyunlarının yerel kültürle birlikte üretilen ve yaşanılan oyunlardan farklı olarak; üretilmekten çok tüketilen ve sanal olarak deneyimlenen oyunlar yönünde değiştikleri görülmüştür. Günümüzde yerel/uluslararası festivallerde geleneksel kültürün canlandırılmasına yönelik temsiliyetler, yarışmalar veya sahneye çıkan müzik gruplarının performansları oyunun kültürel kimliklerin ifade edilişi ile yeniden üretilmesini göstermektedir.Araştırmanın, Laz Kültürünün anlamlandırılmasına katkı sağlaması ve oyun-kültür ilişkisinin çalışılmasıyla kültürel araştırmalara derinlik kazandırması beklenmektedir.Anahtar kelimeler: oyun, Laz Kültürü, oyun- kültür ilişkisi, örüntüler, sosyo-kültürel değişmeler,anlam ağları

This study considers a local culture with it?s networks of meaning while it gets the subject over the Lazian culture with patterns of play by taking play concept to the centre. Bringing out the order and rhtym within knitted networks of meaning in the context of patterns by searching out play-culture relationships consists the aim of this thesis. In this thesis, the play and elements of play were looked upon both over their manifest functions in the culture and also over their latent but efficient functions nested with cultural life activities. While herewith, the play was tried to be searched out by it?s efficient function in formation of local culture( Lazian Culture); the socio- cultural changes were also tried to be interpreted over play-culture connectivity. How the play and elements of play are situated in the formation of Lazian culture? How and in what circumstance have play and culture been affected by the changes brought with the modern life? For this study which has been carried out in order to find out answers to these and similar questions, Fındıklı, the town of Rize which we are able to see Lazian Culture has been chosen as the field of research. In this frame work, in 2012, in-depth interviews were carried out in Fındıklı with Lazian-Turkish participants. Interviews were carried out with twenty women, sixteen men, thirty-six participants in total within five age-intervals. In addition to that, five women and four men, nine in total were also involved as contributers to the research. The play was defined as an activity with which the time is to be passed cheerfully together comprising intimacy with rules and as it is qualified as rehearsel of life to come.When the expresisions about plays from childhood are analyzed was observed that the older participants reported plays comprising more local components. In producing the plays and play tools, the apparent role of being close to their natural environment and of using it?s materials has been expressed. Horon which they dance passionately comes to a prominence as their local play in present as well as in the past.When the play was looked upon over the subjects such as `imece? (collective work), hunting activities, communicative performances, celebrations, Lazian jokes etc. the latent but efficient function of play in the formation of Lazian culture has been observed.The changes related about the situation of play and how the play is reconstructed were also interpreted over the changes which local cultural life formations have been transformed by modernity. It was observed that especially the childhood plays and and play tools have been transformed in such a way that they are consumed rather than produced as in the past and also that they are experienced in virtuality while in the past they were experienced in real life. In the present, local cultural elements are represented in contests, competations, performances of local music groups participating in local and international Key words: play, Lazian Culture, play- culture relationship, patterns, socio-cultural changes, networks of meaningfestivals. Through these cultural performances, the local collective identities are expressed as well as the plays are reproduced. It is expected that the present research will contribute to a new understanding of Lazian Culture and also enhance a deeper interest by studying play-culture relationships in the framework of cultural studies. Key words: play, Lazian Culture, play- culture relationship, patterns, socio-cultural changes, networks of meaning