Derviş Zaim sinemasında öz-biçim bağlamında dil ve üslup arayışları

Abstract

ÖZET Tez çalışmasında, sinemanın içinde barındırdığı diğer sanatlarla olan ilişkisinde plastik sanatların varlığı ve sinemaya katkısı biçim-anlam bağlamında ele alınmıştır. Farklı disiplinler olmalarına karşın sinema ve plastik sanatlar aynı temelde birleşen ve benzeşen ortak noktalara sahiptir. Tezin birinci bölümünde, sinemayı plastik sanatlara yakınlaştıran ortak estetik noktaların neler olduğunun tespiti yapılırken; ikinci bölümde, plastik sanatların temel sanat ilkelerinden, kompozisyon ve onu oluşturan ışık, renk, doku, ritim, denge, zıtlık, derinlik, oran-orantı, egemenlik gibi değişkenlerin sinematografik yapıda da kullanılabilineceğinin katkısı araştırılmıştır. Bu araştırma sonucunda Plastik öğelerin sinemasal anlatıma olan etkilerini sistematik bir yapıda değerlendirebilmek için yeni bir model oluşturulmuştur. Bu model, biçim konusunda film çözümlemeleri yapmak isteyenlere yeni bir öneri getirirken, aynı zamanda filmlerine biçimsel boyut kazandırmak isteyen yönetmenlere de yararlanabilecekleri bir kaynak olacağı düşünülmüştür. Yönetmenlerin öz biçim bağlamında filmlerini etkili kılmak için kullandığı, temel görme biçimlerine dayanan bu modele, `ÖZEN MODELİ` adı verilmiştir. Tezin son bölümünde, araştırmadaki bulguların örnek çalışma üzerinde uygulanması ele alınmış, Derviş Zaim filmleri de bu bağlamda örneklemi oluşturmuştur. Geleneksel sanatları anlatısına katan bir yönetmenin, kendi topraklarına ait kültürel kodları özellikle biçim üzerinden sinemasına aktarması Türk sinema tarihinde pek rastlanan bir durum değildir. Plastik sanatlarda var olan temel sanat ilkelerinin sinemanın temel ilkeleri ile birleşerek kullanılabilineceği, bunun Derviş Zaim filmlerinde görülebildiği, oluşturulan model üzerinden örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Derviş Zaim sineması 1990 sonrasındaki `bağımsız sinema` içinde görünse de, Zaim'in filmlerinde var olan plastik öğelerin kullanılış biçimleri Türk sinemasının biçimci yanının gelişmesi ve özüne katkıda bulunması noktasında önemli bir yerde durmaktadır. Yönetmenin filmleri yapılış tarihine göre öz ve biçim bağlamında incelenmiştir. İncelemenin yanı sıra Derviş Zaim ile derinlemesine görüşme yapılmış, bu araştırmada ileri sürülen hipotezlerin doğruluğu yönetmenin kendisinden alınan bilgiler dâhilinde sınanmıştır. Her yönetmen gibi, Derviş Zaim'in de yaşamı, duygu-düşünceleri, dünya görüşü, kısacası kültürel repertuarı onu ve filmlerini etkilemektedir. Derviş Zaim yöntem olarak, doğduğu ülkenin geleneksel sanatlarını da sinemasına taşımış ve bu sanatlar üzerinden oluşturduğu biçimler ile kendine has sinema dilini yaratmıştır.

ABSTRACTIn this study, the interrelation of plastic arts with other forms of arts in cinematography and its contribution to the field is analyzed in terms of formal method. Despite the fact that they are different disciplines, cinema and plastic arts meet on a common ground. In the first part of the thesis, the common esthetic points which gets cinema to plastic arts much closer are defined. In the second part , the strong contribution of the basic elements of plastic arts such as composition and its constituents light, color, texture, rhythm, balance, contrast, perspective, ratio and proportion, dominance to cinematographic narration is questioned. As a result of these analyses, a new model is designed in order to evaluate the effects of plastic arts to cinematographic narration systematically. This model not only brings forward a new proposal to researchers who want to carry out formal film analysis but also provides a tool to directors willing to bring a formal dimension to their movies. Used by directors to promote the ieffectiveness and based on quiding visions, this model is called `ÖZEN MODEL` which means `sedulous girl doing all the housework`. In the last part of the thesis, findings of the analysis is applied on the case study, concordantly, Derviş Zaim movies comprise the sample. It is a rare occasion in Turkish cinema history for a director who makes use of traditional arts to transfer cultural codes into his cinematographic narration. The possibility of combining the basic art principles in plastic arts and cinema and detection of this feature in Derviş Zaim movies is presented over the sample with the help of mentioned model. Though Derviş Zaim cinematography is considered in `independent cinema` after 1990, the formal usage of Plastic arts in Zaim's movies places an important role in the formal improvement of Turkish cinema. The form and content of directors' movies are analyzed with regard to their year of shooting. Alongside of the analysis, Derviş Zaim is intimately interviewed, accuracy of developed hypothesis are tested with the information gained through the interview with the director. Like all directors, the life, thoughts, beliefs, emotions, and world view, briefly cultural repertoire of the director impinge upon his films. Derviş Zaim transformed traditional arts of his hometown to his cinematography and created his unique cinema language through these arts.