Mozaik sanatı ve büyük saray mozaikleri restorasyon çalışmaları

Abstract

Bu çalısmada; öncelikli olarak mozaik sanatının ortaya çıkıs dönemlerindenitibaren geçirdigi tarihsel gelisim özellikle Antik Yunan, Roma ve Bizans dönemleriagırlıklı olarak aktarılacak, bu dönemlerde gerçeklestirilen stil farklılıkları göz önünealınarak gelisimin ulastıgı nokta verilmeye çalısılacaktır. Farklı yapım tekniklerinedeniyle degisik isimlerle adlandırılan mozaiklerin (Opus Sectile, Opus Musivum),esyanın yapısı geregi bozulması nedeniyle, bozulma nedenleri üzerinde durulacak, bubölüm özellikle mozaiklerin korunması için alınması gereken önlemler içinaydınlatıcı bir nitelik tasıyacaktır. Son olarak ise, Mozaiklerin Korunması veRestorasyonu kavramı mozaiklerin ugradıgı tahribatın içerigi ve boyutlarına göreaktarılacak, bu baglamda stanbul'da Ayasofya Müzesi'ne baglı olan ve MozaikMüzesi olarak bilinen, Bizans Dönemi asıyla Büyük Saray Mozaikleri'nin bulunduguyapı ile birlikte gerçeklestirilen restorasyon asamaları irdelenmeye çalısılacaktır.Degisik toplum ve uygarlıklar tüm Antik Çag boyunca geleneksel yasamtarzları ve begenilerini çesitli sekillerde açıga vurmaya çalısmıs, bu ise heykel,çanak-çömlek, resim ve mozaik gibi birçok sanat dalının ortaya çıkmasına nedenolmustur. Bu sanat dallarından biri olan Mozaik Sanatı ise bilindiginin aksine Bizansile birlikte dogmamıs, antik dönemlerde ortaya çıkmıs ve gelismistir. Yapım teknigiaçısından bakıldıgında Mozaik Sanatı'nın ilk örneklerine M.Ö. 3. bindeMezopotamya'daki Sümer Uygarlıgı'nda, Mezopotamya dısında Mısır veAnadolu'da da (Urartular, Frigyalılar) rastlanmıs, bundan sonra ise mozaik sanatıtüm Antik Çag boyunca çesitli dönemlerde ve degisik toplumlarda farklı uygulamateknikleri ile birlikte görülmeye baslanmıstır.Mozaik; cam, mermer ve benzeri uygun malzemelerden özel olarak üretilenrenk fragmanlarını kireç ya da çimento harcı ile belli bir yüzeye yapıstırmak suretiyleyapılan resim veya dekoratif süsleme yöntemidir. Eski Yunanca'da abakiskoi,Latince'de abaculi, tesserae ya da tessellae adıyla bilinen mozaik için Osmanlılarfuseyfisa (fosifesa) sözcügünü kullanmıstır.2Klasik ve Hellenistik Çaglar'da, yapım teknigi ve sanatsal faaliyetleraçısından artık daha gerçekçi bir tarzda ortaya çıkmıs olan mozaik sanatı gelisiminindoruguna Roma mparatorlugu Dönemi'nde ulasmıs, özellikle Pompeii, Zeugma,Antakya ve Tunus'daki örnekler mozaik sanatının gelisiminin boyutlarını gözlerönüne sermesi açısından her zaman büyük önem tasımıslardır. Klasik ve HellenistikDönemler'de özellikle Kıta Yunanistanı, Yunan Adaları ile talya-Sicilya önemliörneklerin verildigi cografyalar arasında bulunmaktadır ve bu dönemlerden itibarenklasik sanatlar arasındaki yerini almıstır. Yunanistanda Olynthos ve Delos Adasıbasta olmak üzere, talya'da Morgantina kenti mozaik örnekleri, bu sanatın ilkönemli örnekleri olması açısından önem tasımaktadır. Roma Dönemi ise, mozaiksanatının doruga ulastıgı dönem olmus, mozaik süslemeler artık dösemeler dısındaduvar süslemeleri olarak da kullanılmaya baslanmıstır.Tüm bu tarihsel gelismelerle birlikte din olgusu, sanat kavramını ortayaçıktıgı ilk zamanlardan itibaren etkisi altına almıs, sanat kavramı ve özelde ise AntikÇag resim sanatı teknikleri her zaman dinsel ideolojilerle birlikte hareket eden birolgu olarak karsımıza çıkmıstır. Bu anlamda bakıldıgında resim sanatı ile din olgusuarasındaki iliskiler, tüm bölgesel inanç çevrelerinde kendine has biçimler ortayakoymustur. Sanat ve din arasındaki bu iliski, Bizans Dönemi mozaik sanatı içinde dekendini göstermis, Roma mparatorlugu Dönemi'nde gelisiminin doruk noktasınaulasan mozaik sanatı, Hıristiyanlıgın ortaya çıkması ile birlikte Bizans mparatorluguDönemi'nde dini geleneklerine asırı baglı bir tarz yaratmıs, siyasi ve dinigelismelerin de etkisiyle, konaklast Dönem (M.S. 726-843) haricinde, öneminikorumus ve Bizans'ın son dönemlerinde ise ortadan kalkmıstır. Bizans Dönemindebirçok kentte önemli örneklerin verildigi görülmüs, özellikle talya-Ravenna,stanbul ve Yunanistan'ın bazı kentlerindeki (Selanik, Phokis) örnekler mozaiksanatı tarihçesi açısından oldukça önemli örnekler olarak günümüze ulasmıstır.Esyanın dogası geregi ihtiyarlaması, onun görünüsü ve yapısı üzerindekikaçınılmaz degisimleri ?bozulmayı? gündeme getirmis, bu açıdan bakıldıgında cam,tas ve mermer gibi çesitli malzemelerden yapılan mozaiklerin de dogası geregitahribata ugraması kaçınılmaz bir hal almıstır. Mozaikler, özellikle zamanın yıkıcı3etkisiyle tahrip olmus, eski dönemlerde yasanan savaslar arcılıgıyla gerçekleseninsan tahribatı, birçok sanat eserinin oldugu gibi mozaiklerin de yok olmasına yolaçmıstır. Savasların yıkıcı etkisinden baska ayrıca antik kentlerin zamanla terkedilmesi ve doganın önlenemeyen tahrip gücü (nem, yagmur, don, sel baskınları,deprem v.b.), uzun zaman süreçleri içerisinde özellikle zemin dösemesi olarakkullanılan mozaiklerin bozulmasını kolaylastırmıs, tüm bunların yanı sıra definearayıcılarının gerçeklestirdikleri kaçak kazılar da mozaiklerin tahribatında oldukçaönemli rol oynamıstır.nsanlar çok eski zamanlardan beri sahip oldukları seylerin yasamınıuzatmak, böylece onlardan elde edilen yararı çogaltmak amacıyla bazı çalısmalaryapmıstır. Bu çalısmalar, genel anlamda koruma ve onarım olarak adlandırılarak,zamanın yıkıcı etkisiyle bozulan malzemelere bu çalısmalar sayesinde yenidenislerlik kazandırılmıstır. Kısa ve Uzun Süreli Koruma-Restorasyon çalısmaları olarakiki farklı uygulama seklinde karsımıza çıkan koruma-onarım çalısmalarınıntemelinde ise; mozaiklerin maruz kaldıgı etkenler göz önüne alınarak yapılacak olanteknigin belirlenmesi önemli rol oynamaktadır. Bu açıdan düsünüldügünde ise,mozaigin yapım teknigi açısından özelliklerinin iyi bilinmesi ve bundan sonrauygulamaya geçilmesi önem kazanmaktadır.Mozaiklerin maruz kaldıgı etkilerin belirlendikten sonra uygulama yapılançalısmalara örnek olması açısından Büyük Saray Mozaikleri Restorasyon Çalısmalarıbilimsel anlamda önemli bir yere sahiptir. Söz konusu mozaikler; bugün stanbul-Sultanahmet Camii yakınlarında bulunan ve Arasta adı ile bilinen çarsıdabulunmaktadır. Söz konusu yapı Bizans Dönemlerinde kabul salonu (Triclinium)olarak kullanılmıstır. Yapı ilk kez 1912 yılındaki yangınlar sonucu açıga çıkmıs, butarihlerden sonra Fransız ve ngiliz arastırmacılar tarafından yapılan kazılarsonucunda açıga çıkarılmıstır.Uzun bir süre geçici olarak korunan yapının, daha sonra 1980'li yıllarınbaslarında Avusturya Arkeoloji Enstitüsü ve Kültür Bakanlıgı arasında yapılanprotokol geregi restorasyonuna baslanmıs ve günümüzde müze olarak ziyarete

In this work priority will be given to the historical development of mosaic artsince its first appearance, specifically details will be given in ancient Greece, Romanand Byzantine periods. Having them both thoroughly examined the point where theabove mentioned development will be pointed out within the basis of styledifferences in these periods. Given different names (Opus Sectile, Opus Musivum)due to mosaics? distinctive production techniques and on the basis of objects?tendency to corrupt in nature, mosaics corruption reasons will be mentioned, and thissection will be particularly enlightening in determining the precautions of mosaics?protection. Finally the concept of ?Mosaic Conservation and Restoration? will beexamined regarding the size and content of the damage mosaics had and restorationstages carried out in both the building itself known as Mosaic Museum a part ofIstanbul Hagia Sophia Museum and the mosaics inside ?Byzantine period GreatPalace Mosaics? will be inspected.Different civilizations and societies had tried to express their way of livingand likes in various divergent ways throughout the all Ancient era from which manyart forms like sculpture, pottery, painting and mosaics had emerged from. Being oneof those art forms, Mosaics arose and developed in the Ancient era contradictory towhat is acknowledged as being born with Byzantium. The first samples of Mosaicart, regarding its construction method, were discovered in 3000 B.C. fromHyacinthine civilization in Mesopotamia and also in Egypt and in Anatolia (Urartian,Phrygian) outside of Mesopotamia, followed by the period in which mosaic art hadbeen coexisted with miscellaneous periods and societies with diverse applicationtechniques all over the Ancient era.Mosaic is the art of ornamentation in which color fragments particularlyextracted from glass, marble and such appropriate material are glued onto a specificsurface either with cement or lime. Ottomans had used fuseyfisa (fosefisa) for mosaicthat is acknowledged as abakioski in Ancient Greek and abaculi, tesserae or tessellatein Latin.2Mosaic art that has emerged in a more realistic fashion via constructiontechnique and artistic activity in Classical and Hellenistic age had reached itsevolution?s peak in Roman period. Examples of mosaic art especially in Pompeii,Zeugma, Antakya and Tunisia have significant importance in pin pointing its vastadvancement. Greek mainland, Greek islands and Italy-Sicily are one of the locationsthat have examples from Classical and Hellenistic age. Starting from these periodsmosaic art had established its place amongst classical art. Olynthos and Delos islandsin Greece and Morgantina city mosaics in Italy have importance of great magnitudebecause of being one of the first examples of mosaic art. Whereas, Roman periodwas the climax of its evolution and mosaic decorations had started to being used inthe shape of wall adornments other than floor covering.Plus to these historical strides, religion phenomena had influenced theconcept of art since its dawn. Concept of art and in particular the Ancient agepainting techniques had always been cited with religious ideologies. When lookedupon from this point of view, relationship between art of painting and religion hadproduced peculiar forms in all regional beliefs including Byzantine period mosaicart. As Christianity came in view, mosaic art had produced a very fanatical mannertowards secular traditions in Byzantine period. This fashion had maintained itssignificance with the influence of religious and political headways all throughByzantine Empire except Iconoclastic period (726-843 A.C.) and diminished in thelast Byzantine era. Examples in Italy-Ravenna, Istanbul and some cities in Greece(Thessalonica, Phokis) resemble vital points in mosaic art history and preserve itsform to present day.Object?s aging due to its nature, its inevitable appearance and structurealteration revived ?degradation? concept. Keeping this in mind, mosaics made out ofglass, stone and marble had the tendency to corrupt due to nature. Human factorrelated with the warfare and the destructive effect of time caused mosaics?evanescence as well as lots of similar work of art. Other than that, abundance ofcities and irrepressible behavior of nature (humidity, rain, frost, flood, earthquakeetc.) facilitate the corruption of floor covering mosaics in longer run. Furthermore,3unlicensed excavation done by treasure hunters had a big part in degradation ofmosaics.Mankind had worked out to prolong objects? lifetime they posses and thusenhanced the benefit of using them. These studies, put the objects into action again,are called as conservation and restoration in general. Two dissimilar types of (shortand long) conservation/restoration studies? foundation have the importance of theapplied method in which mosaics exposure to corruption is identified.After defining the effects mosaics are subject to, Great Palace Mosaics?restoration study is a good example and bears a particular spot in the field of science.At the present time above mentioned mosaics are located in a bazaar called Arastanearby Blue Mosque-Istanbul. This building had been utilized as a presence chamber(Triclinium) in Byzantine period. It had been first came into open with the fires in1912 and then revealed by the excavations done by French and English researchers.The edifice, that had been under conservation temporarily for long, wasrestored by a protocol signed between Austrian Archeology Institute and Ministry ofculture in the beginning of 1980s and nowadays is a museum open to visitors. Beingthe only example from the early Byzantine period in Istanbul, mosaic studies wereinvestigated in two sections. First phase was dedicated to the dissipation of theeffects mosaics are exposed to and prevention of degradation. Latter stage constitutesthe restoration studies defined with the experimental work. The total outcome in theGreat Palace Mosaics restoration project is a great work of reference and a modeldue to its scientific foundation.