Adapazarı kentsel sit alanı`nın tarihsel süreç içindeki değişiminin incelenmesi ve bölgenin günümüze yeniden kazandırılması

Abstract

Osmanlı imparatorluğunun son dönemlerinde nüfusu yüz bine varan büyük bir yerleşim iken, günümüzde ise önemli bir kent olan Adapazarı'nın merkezini kentsel sit alanı ve çevresindeki tarihi doku oluşturur. Bu tarihi doku içinde yer alan Uzun Çarşı bölgesi, Türk, Rum ve Ermenilerin birlikte yaşayarak oluşturduğu farklı mimari dokusuyla günümüze kadar gelmiştir.Ancak, farklı dönemlerde aldığı göçler, belli aralıklarla meydana gelen depremler ve yerel yönetimlerin kararları, bu kentsel sit alanını olumsuz yönde değişikliğe uğratmıştır. Doku içinde yer alan kamu binalarının yol açmak amacıyla yıkılması bu değişimi başlatmış; farklılaşan yaşam biçimi ve konfor ihtiyaçları, Uzun Çarşı ve çevresinin eski önemini yitirmesine ve giderek bozulmasına sebep olmuştur.Günümüzde Uzun Çarşı ve çevresinin oluşturduğu mimari mirasın yaşayabilmesi için o bölgenin korunması ve yöre halkına koruma bilincinin aktarılması gerekmektedir. Bu amaca yönelik başlatılan çalışmada, öncelikle tarihi dokuyu oluşturan tescilli yapıların günümüzdeki durumları ve geçmişteki durumlarının tespit edilip, envanter çalışmaları ve sokak siluetleri yapılmıştır. Bu bilgiler, Adapazarı Büyükşehir Belediyesi'nin programında olan ?Uzun Çarşı'nın Günümüze Kazandırılması? projesi için veri niteliğinde olacaktır.Çalışmanın birinci bölümünde, çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi anlatılmıştır.İkinci bölümünde, Sakarya ili ve merkez ilçe olan Adapazarı tanıtılmış, buralarda yer alan tarihi ve kültürel değerler hakkında bilgi verilmiştir.Üçüncü bölümde Adapazarı Kentsel Sit Alanı tanıtılmış, sit alanının zaman içindeki değişimi incelenmiş, geleneksel yapı mimarisinin özellikleri örneklerle anlatılmış ve bölge için hazırlanmış imar planları araştırılmıştır.Dördüncü bölümde, Uzun Çarşı değerlendirilmiş, çarşı dokusunda tarihi süreç içinde oluşan, değişimler ve yıpranma sebepleri incelenip, bölge analizleri yapılmıştır.Beşinci bölümde, ?koruma? bağlamında ticaret bölgelerinin yeniden değerlendirilmesine dünyadan ve Türkiye'den uygulama örnekleri verilmiştir.Altıncı ve son bölümde, Uzun Çarşı ve çevresinin günümüze yeniden kazandırılması için yapılabilecek çalışmalar irdelenmiş, bozulan çarşı dokusunun günümüz koşullarında özgün durumuna gelmesi için öneriler getirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Adapazarı Kentsel Sit Alanı, Tarihi Doku, Tescilli Sivil Mimarlık Örnekleri, Değişim, Koruma

While it was a metropolitan city, of which the population reached aproximately 100.000 during the last period of Ottoman Empire, the center of Adapazarı, which is today one of the most important cities, is surrounded by the urban protected area and a great deal of historical sites. The area of Uzun Çarşı, which is located within this historical structure, has reached present day with its different architectural structures that Turks, Armenians and Greeks have developed by living harmoniously together.But the immigrations in different periods, earthquakes that occurred periodically and the decisions of the local administration have resulted in negative transformation in this urban protected area. Destroying the public buildings to open roads started this process of transformation; the life styles and needs of comfort which were differentiated in time made Uzun Çarşı and its periphery lose its importance and detoriate gradually.This region must be protected and people must become conscious about the protection of the architectural heritage that Uzun Çarşı and its periphery have developed. Firstly, the present and past conditions of the registered buildings that compose the historical structure have been localized and an inventory has been made and the silhouette of the street has been completed in this study, which is well adapted for this purpose. This data will be cosidered crucial information fort he project of ?Regaining Uzun Çarşı? which is included in the projects belonging to Adapazarı Metropolitan Municipality.İn The fist part of the study; the aim, the content and the method of the project have been defined.İn the second part, the city of Sakarya and Adapazarı, which is the central town of Sakarya have beeen introduced, and information about the historical and cultural values has been given.In the third part, Adapazarı Urban Protected Area has been introduced, the gradual transformation of the urban protected area has been analyzed, the caharacteristics of traditional architecture have been defined with examples and construction plans for the region have been searched.In the fourt part, Uzun Çarşı has been evaluated; the reasons of the changes, and attritions on the structure of the bazaar in the hictorical process, have been analyzed and the regional analysis has been completed.In the fifth part, for the purpose of ?protection? , some implementation examples of regaining of commercial regions have been given from Turkey and the world.İn the sixth and the last part; the attempts that could be useful for regaining Uzun Çarşı and its periphery have been discussed and some suggestions have been made to bring the damaged structure of the Çarşı back to its original condition.Key Words: Adapazarı Urban Protected Area, Historical Structure, Examples of Registered Civil Architecture, Reformation, Protection