Sağlık kurumlarına başvuran hastaların sağlık okuryazarlığının ve kullanılan eğitim materyallerinin sağlık okuryazarlığına uygunluğunun değerlendirilmesi

Abstract

Sağlık kurumlarına başvuran hastaların sağlık okuryazarlığının ve kullanılan eğitim materyallerinin sağlık okuryazarlığına uygunluğunun değerlendirilmesi amacıyla yürütülen tanımlayıcı ve kesitsel tipteki bu araştırma, Başkent Üniversitesi Ankara Hastanesi ve Prof. Dr. Celal Ertuğ Etimesgut Devlet Hastanesi dahili bilim polikliniklerinde yapılmıştır.Araştırma kapsamına, Başkent Üniversitesi Ankara Hastanesi'nden 385, Prof. Dr. Celal Ertuğ Etimesgut Devlet Hastanesi'nden 303 hasta olmak üzere toplam 688 hasta alınmıştır.Araştırmanın verileri, sağlık okuryazarlığını değerlendirmeye yönelik soru formu, Genel Sağlık Anketi (GSA), eğitim materyallerinin okuryazarlık yönünden uygunluğu, ?Yazılı Materyallerin Uygunluğunun Değerlendirilmesi? formu ve eğitim materyalinin güvenirlik ve bilgi kalitesi, DISCERN (Quality Criteria for Consumer Health Information) ölçüm aracı kullanılarak toplanmıştır.Çalışmanın verileri, hastalarla yüz yüze görüşme yapılarak toplanmış ve verilerin analizi One-Way ANOVA, T testi ve chi-square testleri ile değerlendirilmiştir.Hastaların yaş ortalamasının 46. 21 ±15.76 olduğu, yarısından fazlasının evli (%72.2) ve kadın (%67.6) olduğu, %44.8' inin çalışmadığı ve %33'ünün gelirinin giderinden az olduğu saptanmıştır.Hastaların %40.2'sinin kendi okuma düzeyini kötü/çok kötü olarak değerlendirdiği, %69.5'inin bilgisayarı olduğu ve %52.5'inin bilgisayar kullanmayı bildikleri ve %32.8'inin her zaman sağlıkla ilgili bilgilere ulaşmak için interneti kullandığı, %43'ünün okuma ve yazma ile ilgili aktivitelerde her zaman, %30.7'sinin bazen diğer kişi ve/veya kişilerden yardım aldığı saptanmıştır. Hastaların sağlıkla ilgili bilgilere sıklıkla sağlık çalışanlarından (%93.1) ulaştıkları belirlenmiştir.Hastaların büyük çoğunluğunun sağlığını iyi/çok iyi ve mükemmel olarak değerlendirdiği, %68.9'u tanı konulmuş bir hastalığı olduğu, %67,7'sinin ez 1 defa hastanede yattığı, çoğunluğunun ilaç kullandığı, %44.3'ünün bir diyeti olduğu, %86.9'unun diyeti ile ilgili sağlık personeli tarafından bilgilendirildiği ve %56.1'ine yazılı bir eğitim materyali verildiği belirlenmiştir. Hastaların yaklaşık yarısının Genel Sağlık Anketine (GSA) göre orta ve yüksek risk grubunda yer aldığı ve sağlığı sürdürme aktivitelerini gerçekleştirme durumlarının düşük olduğu saptanmıştır.Hastaların sağlık okuryazarlığı ile ilgili durumlara yönelik aktivitelere ilişkin puan ortalamalarının genel olarak yüksek olduğu saptanmıştır. Okuryazar olmayanların ve sadece okuma yazma bilenlerin, geliri giderinden az olanların, kendi sağlık düzeyini kötü/çok kötü olarak değerlendirenlerin, GSA'ne göre yüksek riskli gruptaki hastaların, diğer hastalara göre sağlık okuryazarlığı ile ilgili aktivitelere yönelik puanlarının daha düşük olduğu belirlenmiştir.Çalışma kapsamında incelenen 35 yazılı eğitim materyalinden 7'sinin hem uygunluk, hem de bilgi kalitesi yönünden uygun olmadığı saptanmıştır.Çalışmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda; hastaların kendi sağlıkları konusunda bireysel sorumluluklarını artırıcı faaliyetlerin planlanması, eğitim materyallerinin yazıdan daha çok görselliğe odaklı olması, eğitim düzeyi düşük ve yaşlı bireylerin tedavi ve bakım süreçlerinde dikkatle değerlendirilmesi, karşılaştırma için çalışmanın genel okuryazarlığı düşük ve 1. Basamak sağlık kuruluşlarına başvuran hastalarla yapılması önerilebilir.

This descriptive and cross sectional study has been conducted at Baskent University Ankara Hospital and Prof. Dr Celal Ertug Etimesgut State Hospital?s medical outpatient clinics aiming to determine health literacy of the patients who applied to the healthcare centers and evaluation of the appropriateness of educational materials that have been used in these centers to the health literacy.Study included total of 688 patients who volunteered to interview and were able to communicate verbally; 385 patients from Baskent University Ankara Hospital and 303 patients from Prof. Dr Celal Ertug Etimesgut State Hospital participated.Data was obtained via using questionnaire to evaluate health literacy, General Health Survey, ?Evaluation of the Written Materials Appropriateness? form to evaluate available patient educational materials in healthcare centers, DISCERN (Quality Criteria for Consumer Health Information) tool to determine reliability and information quality of the education materials.Data was collected via face-to-face interview with patients and was analyzed with using One-Way ANOVA, T test and chi-square tests.Mean age of the patients was 46. 21 ±15.76; more than half of them were married (72.2%) and women (67.6%), 44.8 % of them are not working and one in third have less income than expenditure.It was found that 40.2% of the patients evaluated their health literacy level as poor and very poor; 69.5% of them has computer and 52.5% know how to use; one in third of them were always using internet to reach health information; less than half (43%) of patients stated that they always and sometimes (30.7 %) receiving help from others for reading and writing activities. Patients? very often reaching health related information healthcare professionals (93.1%).Majority of patients evaluated their health status as good/very good and excellent; 68.9 % have one disease, 67.7% have at least one experience of hospitalization; majority of them taking medication, having specific diet (44.3 %) and informed by health professionals (86.9%) and given written educational materials. According to General Health Survey (GHS) almost half of them were at moderate and high risk group, referral to the health maintenance activities and performing level were low.In general mean score of patient responses to the activities related health literacy was high. It was determined that patients who are illiterate and only literate, have low income, evaluated their health literacy as poor /very poor and high risk group based on GHS had lower score for health literacy activities than others.In the context of study 35 written educational materials have been examined and of them 7 were found inappropriate in terms of information quality and appropriateness.Based on the results from this study, planning activities to increase self-responsibility about their health, focusing on more images rather than text in written materials, giving special attention for individual who has low education level and elderly during treatment and caring process are proposed. Further research was recommended comparing with the low literacy group and patients who applied to primary health care institutions.