II. Abdulhamid Devri vilayet sanayi mektepleri

Abstract

XIX. yüzyıl itibariyle gerek isyanların ve gerekse savaşların devleti maddi ve moral açısından yıpratması, Avrupa'nın büyük devletlerine verilen ticari imtiyazların artarak devam etmesi, üretimin sınırlı ve eski usullerle yapılması ve eğitim-öğretim faaliyetlerinin istenilen düzeyde olmaması devleti geniş çaplı bir reform yapmaya mecbur etmişti. Bu problemlerin üstesinden gelmek amacıyla Tanzimat Fermanı'nın ilanından sonra Osmanlı Devleti'nin hemen her kurumunda Batılılaşma çabaları hız kazandı. Siyasi, askeri, ekonomik ve sosyal alanda meydana gelen değişimlerden eğitim kurumları da önemli ölçüde etkilendi. Mevcut eğitim kurumlarında düzenlemeler yapıldığı gibi Ziraat, Orman, Maden ve Telgraf Mektebi gibi modern okullar da açılmaya başlandı. Teknolojik gelişmeleri takip etmek ve ülkede yaygın hale getirmek adına açılan bu teknik okullara 1861 yılında açılması için teşebbüste bulunulan sanayi mektebi de eklendi. Ancak söz konusu mektebin tesisi için çalışmalar devam ederken ilk etapta sosyal yönüyle öne çıkan ıslahhâneler faaliyete geçti. Çalışmamızın temelini oluşturan bu özgün kurumlar ise meslekî-teknik eğitimin ortaya çıkışını sağladı.İlk defa Midhat Paşa tarafından 1863 senesinde Niş'te tesis edilen ıslahhâneyi Osmanlı ülkesinin değişik vilayetlerinde açılan diğer ıslahhâneler takip etti. Daha çok ortada kalmış öksüz, yetim ve kimsesiz çocuklara sahip çıkmak adına faaliyet gösteren ıslahhânelerde okuma-yazmaya yönelik temel eğitim verilmekteydi. İlerleyen yıllarda talebelere bir meslek öğretme kaygısı mekteplerin mesleki teknik eğitim veren bir kuruma dönüşmesine etken oldu. II. Abdulhamid Devri'nin ilk yıllarından itibaren bu dönüşüm hız kazanmaya başladı. Devrin sonuna kadar, öğretilen klasik el san„atlarına sanayiye ilişkin diğer meslekler de eklendi. Böylece ıslahhânelerin Sanayi Mekteplerine dönüşümleri de başlamış oldu.Sosyal devlet olmanın gereklerini yerine getirme uğraşları ve Avrupa'nın sanayide kaydettiği gelişmelerden uzak olan Osmanlı sanayisini kalkındırma çabaları bu mekteplerde ifade buldu. Lakin Osmanlı Devleti‟nin içinde bulunduğu ekonomik durum Sanayi Mekteplerinin gelişmesinin önündeki en büyük engel oldu. Yeterli ve sürekli bir gelir kaynağı bulunmayan mekteplerde teknik eğitimin ilerlemesi bir tarafa zaman zaman talebelerin zaruri ihtiyaçları dahi karşılanamaz hale geldi. İkinci bir sorun ise donanımlı yönetici ve teknik eğitimci eksikliğiydi. Nitekim idaredeki zaaflar fahri komisyonların oluşturulmasıyla nispeten denetim altına alınmışsa da nitelikli usta ihtiyacı -istisnalar hariç- çözüme kavuşturulamamıştı. Bu durum ıslahhânelerin sanayi mekteplerine dönüşümünde aksaklıklara neden oldu.Öte yandan istenilen seviyeye ulaşılamamış olunsa da II. Abdulhamid devrinde Hamidiye Sanayi Mektepleri adı altında yeniden organize edilmeye çalışılan vilayet sanayi mekteplerinde teorik ve teknik eğitimin kalitesinde önemli ilerlemeler kaydedildi. Bu bağlamda çalışmamız Abdulhamid devrinde sanayi mekteplerinin gelişim sürecini takip etmek ve bu yolda karşılaşılan güçlükleri ortaya koyabilmek adına kaleme alınmıştır. Hemen her vilayette bulunan sanayi mektepleri arşiv vesikaları başta olmak üzere birincil kaynaklar ışığında incelenmiş ve tarihsel gelişim süreçleri ele alınarak söz konusu devirdeki durumları karşılaştırmaya tabi tutulmak suretiyle değerlendirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, II. Abdulhamid, Sanayi Mektepleri, Teknik Eğitim Islahhâne.

By the century of XIX, the financially and morally attrition of both riots and wars on the government, increasingly continuation of the concessions given to the great states of Europe, the limited production performed by using old methods and the insufficient educational activities necessitated the government to make an extensive reform. In order to overcome these problems, after the announcement of the Rescript of Gülhane, the Occidentalization efforts accelerated almost in each institution of the Ottoman Empire. The educational institutions were also considerably effected from the conversions occured in political, military, economical and social fields. Modern schools such as Agriculture, Forest, Mineral and Telegraph School began to be opened as well as there had been regulations carried out in the existing educational institutions. The industrial school which was attempted to be established on 1851 was added to these technical schools that were opened in order to follow and extend the technological developments in the country. However during the attempts on establishing the aforesaid school, at the first stage the borstals that come to the fore with their social aspects entered into service. These typical institutions that formed the base of our study provided the arise of vocational-technical education.The children's homes that were opened in various provinces of Ottoman Empire followed the children's home established in Nish on 1863 by Midhat Paşa first. The basic education for reading-writing was given in the children's homes getting busy for protecting mainly the orphans, fatherless and gamins. In the following years, the anxiety of teaching a vocation to the students caused the schools to convert into an institution giving vocational technical education. From the first years of II.Abdulhamid era, this conversion began to accelerate. Until the end of the era, other vocations about industry were added to classical handcrafts that had been trained. Thus, the conversion of children‟s homes to Industrial Schools started.Efforts of doing what is necessary for being a social state and improvement efforts on the Ottoman industry which had been far from the progresses of Europe in industry found an expression in these schools. However the economical status of Ottoman Empire was the biggest handicap for the development of Industrial Schools. Aside improving the technical education in schools which did not have sufficient and continuous source of income, from time to time even the vital needs of the students could not be met. One another problem was the lack of qualified directors and technical trainers. Hence, even though the weaknesses in administration have been controlled relatively with the establishment of unpaid commissions, the need for qualified masters – except the exemptions – could not be solved. This caused breakdowns in the conversion of children's homes into industrial schools.On the other hand, even the desired level could not be reached, in province industrial schools that were being tried to be reorganized in the name of Hamidiye Industrial Schools in II.Abdulhamid era, there had been significant improvements in the quality of theorical and technical education. In this context, our study was written up in order to follow the development process of industrial schools in Abdulhamid era and to show the difficulties encountered.The industrial schools located almost in every province were examined in consideration of primary sources particularly archive documents and their status in the said era were evaluated by comparing with the consideration of their historical development processes.Key Words: Ottoman, Abdulhamid II, Industrial Schools, Technical Education, Children‟s Home