Galata-Pera bölgesi mekansal morfolojik özellikleri ile arazi kullanımı arasındaki etkileşim

Abstract

GALATA-PERA BÖLGESİ MEKANSAL MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ İLE ARAZİ KULLANIMI ARASINDAKİ ETKİLEŞİM ÖZET Şehirler zaman içinde mekansal, toplumsal ekonomik ve kültürel faktörlerin etkisiyle gelişirler. Bu gelişimle birlikte şehirsel alanlarda mekansal farklılaşma ve mekansal dönüşüm oluşmaktadır. Şehirlerin bütün olarak ele alınması, mekanların bir araya gelmelerinde veya farklılaşma göstermelerindeki ilişkisel yapının anlaşılmasıyla mümkündür. Mekansal ilişkiler, şehirsel alanın ağ yapılanmasındaki biçimlenme özellikleri ile açıklanabilmektedir. Alanın biçimlenme özellikleri doğrudan erişilebilir yolları ortaya koyarak, kaynaktan hedefe hareketi çeker, bu hareket işlevsel yer seçiminin genel biçimlenme içindeki yerini etkiler. Bu şehirsel arazi kullanım özellikleri ile şehirsel alanın ağ örüntüsünün mekansal biçimlenme özellikleri arasındaki etkileşimdir. Şehirsel gelişim sürecinde şehirsel alanın ilişkisel yapısının anlaşılarak, potansiyel alanlardaki mekansal dönüşümlerin, arazi kullanım dengesizliklerinin ortaya çıkartılmasında mekansal biçimlenme özelliklerinin birlikte araştırılması çok önemlidir. Aynı zamanda bir şehirsel sistemde, şehirsel alanların arazi kullanım özellikleri ile arazi değerleri arasında da bir etkileşim bulunmaktadır. Özellikle ticaret-konut alanları işlevsel ayrımında, arazi değerlerinde de farklılaşma olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, bir şehirsel bütünlükte, ağ örüntüsü biçimlenme özelikleri ile arazi kullanımı ve arazi değerleri arasındaki etkileşimin ortaya çıkartılması, şehirsel gelişim sürecinde sistem parçalarının birbirleriyle ilişkisel yapılarının anlaşılmasını sağlayacak önemli bir veri olacaktır. Şehri oluşturan sistem parçalan arasındaki ilişkilerin tanımlanması merkezlerden başlamaktadır. Şehirsel alanlarda, bazı lokasyonlar biçimlenme özellikleri ile avantajlı olarak yüksek yoğunluğa sahip olacaklardır. Şehir merkezleri böyle alanlardır ve yüksek yoğunluklu olarak çoklu etkiye sahiptirler. Şehirler nüfus ve alanları ile büyürken, yoğun kullanım alanları olan merkezler de çevrelerine doğru yayılarak büyürler. Bu büyüme esnasında, merkez alandaki şehirsel ilişkilerde her parçanın tüm alanla bütünleşmesinin sağlanması, merkezin hem kent bütünü, hem kendi alt bölgeleriyle olan ilişkilerinin anlaşılmasıyla ortaya çıkartılabilir. Merkezin şehirsel alanın diğer parçalarıyla ne şekilde bütünleştiği ve bütünleşmenin düzeyi, mekanın ağ örüntüsü yapılanması ile görülebilmektedir. Şehirsel büyüme sürecindeki merkezin diğer kentsel alanlarla bütünleşmesi ve İstanbul Merkezi İş Alam gibi metropoliten merkezlerin kendi alt bölgeleri arasındaki bağıntının ortaya çıkartılması, bu alanlarda geleceğe yönelik planlama kararlarının doğru olarak verilmesini sağlayacaktır. Bu çerçevede, tezin amacı; Galata-Pera bölgesinin, İstanbul tarihsel gelişim süreci içinde mekansal morfolojik özellikleri ile arazi kullanım özellikleri ve arazi değerleriarasındaki etkileşimin ortaya çıkartılarak, bölgenin Mecidiyeköy-Maslak aksı Merkezi iş alanı gelişimi ile nasıl bütünleştiğini bulmaktır. Bu doğrultuda, tezin 1. Bölümünde; çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi açıklanmıştır. 2. Bölümde; şehirsel yapının anlaşılmasında mekansal morfolojik yapının önemine ilişkin kuramsal değerlendirme yapılmıştır. Şehirsel mekanın algılanmasında mekansal biçimlenme özelliklerin etkisi irdelenmiş ve mekanın biçimlenme özellikleri ile bunların teknik olarak gösterimlerine ilişkin analitik modeller değerlendirilerek, çalışmamızda kentsel ağ örüntüsü yapılanma analizinde yararlanılacak olan, Alan Dizimi Analiz Modeli, bu modelin kuramsal çerçevesi içinde biçimlenme özelliklerinin sayısallaştırılması, doğal hareket, çoklu etkiler, hareket ekonomisi ve merkeziyet kavramları irdelenmiştir. 3. Bölümde; Galata-Pera bölgesinin biçimlenme özellikleri ile işlevsel gelişimin karşılaştırılması amacıyla, çalışma alam tarihsel gelişimi, ilk önce İstanbul genelinde değerlendirilmiştir. Bundan sonra Galata-Pera bölgesi, çalışma alam bütünü, tarihsel gelişim süreci içinde fiziki yapılanma, işlevsel yapılanma ve biçimlenme özelliklerine göre incelenmiş, biçimlenme özellikleri ile işlevsel yapılanma karşılaştırılarak, şehirsel işlev-şehirsel biçimlenme özellikleri arasındaki etkileşim ortaya çıkarılmıştır. Biçimlenme özellikleri parametrelerinin bulunmasında, eksensel haritalar ve biçimlenmenin global ölçütü, global bütünleşme (integrasyon (R-n)) değerleri ile oluşturulan çekirdek haritaları (core maps) kullanılmıştır. Eksensel ve çekirdek haritalarının oluşturulması, biçimlenme parametrelerinin hesaplanması ve değerlerin birbirleri ile karşılaştırılması işlemi için Machintosh tipi bilgisayarlarda kullanılabilen `Axman` bilgisayar programından yararlanılmıştır. 4. Bölümde; Galata-Pera bölgesinin tarihsel gelişim sürecindeki işlevsel gelişimi ile biçimlenme özellikleri arasında ortaya çıkan etkileşim, alanın eksensel harita hat ağı özellikleri ile incelenmiş, bundan sonra dönemlere göre Alan Dizimi analiz modeli biçimlenme parametreleri ve biçimlenme parametreleri arasındaki korelasyonlar hesaplanarak, lokal global bütünlükteki biçimlenme yapısı ve alanın dizimsel yapılanma özellikleri ile dönemler arasındaki dizimsel farklılaşma irdelenmiştir. İşlevsel gelişimle birlikte, alanın çevresi ile bütünleşmesinin anlaşılması ve gelişim yönlerinin belirlenmesi amacıyla Galata-Pera-Şişli-Mecidiyeköy-Maslak güzergahlarım içine alan bölge ile Galata-Pera bölgesi arasındaki parça-bütün ilişkisi, bu iki bölgenin global bütünleşme değerleri arasındaki korelasyon ile değerlendirilmiştir. Bu aşamadan sonra Galata-Pera bölgesi İşlevsel Alt bölgelerinin Merkezi İş Alam ile bütünleşme düzeylerini saptamak amacıyla her bir bölgenin Galata-Pera kapsamında bütünleşme değerleri ile Şişli- Mecidiyeköy-Maslak aksı Merkezi İş Alam kapsamındaki global bütünleşme değerleri arasındaki korelasyon katsayıları hesaplanmıştır.Arazi değerlerinin biçimlenme özellikleri ile etkilleşimlerinin bulunması amacıyla, Galata-Pera Bölgesinin farklı işlevsel bölgelerindeki arazi değerleri ile bölgeye ilişkin bütünleşme (R-n) değerleri arasında basit korelasyon analizleri yapılmıştır. 5. Bölümde tezin sonuçlarına ilişkin değerlendirme yapılmıştır.

THE INTERACTION BETWEEN SPATIAL MORPHOLOGICAL PROPERTIES AND LAND USE OF GALATA-PERA DISTRICT ABSTRACT Cities grow in time by the affects of spatial, social economic and cultural factors. Along with that growth, spatial differentiation and spatial transformation occur in urban spaces. Dealing with cities in their entireties is only possible by the spaces' coming together or by the understanding of the relational structure in their differentiation. Spatial relations can be explained with the configurational properties in the morphological stracturing of the urban space. The configurational properties of the field puts the accessible ways forward and attracts the movement from source to the target, this movement affects the place of functional location choice in general formation. This is the interaction between the urban land utilization properties and spatial configurational properties. It is crucial to research the spatial transformations in potential together with spatial configurational properties in order to discover the land utilization imbalances as the relational structure of the urban space in urban growth process is comprehended. At the same time, there is an interaction between the land utilization properties of urban spaces and the values of land in a urban system. Especially for the distinction between commercial spaces and residence spaces, it is observed that there is a differentiation in land values. With regards to that, putting forward the interaction between spatial morphological stracturing properties and land utilization and land values would be an important data to allow to comprehend the mutual relational structure of system components in a urban growth process. The identification of the relations among the constituent components of city begins from the center. Some locations will have high density as they are more advantageous in morphological formation, in urban spaces. City centers are such spaces and they have multiple effects as they are high density spaces. As cities grow with their populations and spaces, the centers which are intensive utilization spaces expand towards their peripheries and enlarge. During this enlargement, the provision of the integration of every component with the entire space within urban relations in the central space may be put forward only by understanding the relations of the center both with the city's entirety and with its own sub-urbs. The way the center is integrated with its other components in the urban space, the level of the integration may be observed via the morphological structuring properties. The exposal of the integration of the center in urban growth process and of the linkage between metropolitan centers like Istanbul Central Business space and its own sub-regions will allow the future planning decisions in those spaces to be made correctly. XllIn frames of those above, the purpose of this thesis is to expose the interaction between the spatial morphological properties with land use properties and land values of Galata-Pera region in the historical growth process of Istanbul and to find out how the region integrated to the growth of Mecidiyeköy-Maslak axe Central Business District. In this direction, The 1st Chapter of the thesis was allocated to the explanation of the purpose, scope and method of the study. In the 2nd chapter, a theoretical evaluation concerning the importance of morphology in understanding the urban structure was performed. The effect of spatial morphological properties in the perception of urban space was examined, the configurational properties of space and analytical models concerning the technical display of those were evaluated, and The Space Syntax Model which we will benefit for the analysis of morphological structuring in our study, the digitalization of configurational properties in the theoretical frames of this model, the concepts of natural movement, multiple effects, movement economy and centrality were examined. In the 3rd Chapter: The historical growth of the space of study was primarily evaluated as in Istanbul, generally, for the comparison of the morphological slxucturing and functional growth of Galata-Pera region. Then, Galata-Pera region, the entirety of space of study was examined with respect to its physical stracturing, functional structuring and morphological stracturing within its historical growth process, the morphological stracturing and the functional structuring were compared and the interaction between urban functional-urban configurational properties were put forward. Axial maps and integration core maps established with global integration values (R-n) which is the global parametre of configuration were utilized and `Axman` computer software was utilized for the establishment of those maps. In the 4th Chapter; the interaction between the functional growth and urban morphological change of Galata-Pera region in its historical growth process was examined together with the axis map line network of the space, then, Space Syntax analysis model formation parameters and the correlations among the formation parameters with respect to periods were computed, and the syntactical growth between the local global entirety formation structure and the syntaxical structuring properties of the space was examined. Together with the functional growth, the component entirety relation between Galata-Pera region and the region covering the routes of Galata-Pera-Şişli-Mecidiyeköy-Maslak, the correlation between that and global integration values were evaluated in order to comprehend the integration of the space with its periphery and to determine its growth directions. The analysis of Galata-Pera region and its functional sub- regions with Central Business Space was performed. xmSimple correlation analysis were made between the land values in different functional regions of Galata-Pera region and the global integration (R-n) values concerning the region in order to find out the interactions between land utilization and land values and morphological structuring. In the 5th Chapter, an evaluation on the outcomes of the thesis was made. XIV