Türkiye`de siyaset ve düşünce çevreleri ilişkisi bağlamında sosyolojik düşüncenin oluşumu ve Ziya Gökalp

Abstract

Bu çalışma sosyolojinin bir disiplin olarak kurumsallaşması sürecinde Türkiye'de sosyolojik bilgi üretimini siyaset ve düşünce çevreleri ilişkisi bağlamında analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bunu yaparken dönemin siyasi ve toplumsal arka planı diyebileceğimiz makro düzeyle, düşünce çevreleri ve aktörler arasındaki işbirliği, uyum, çatışma ve örgütlenme gibi ilişki biçimlerini birlikte ele alarak ilişkisel ve tarihsel bir anlatı kurmayı, böylelikle Türkiye'de sosyolojinin oluştuğu yolları serimlemeyi hedeflemektedir.Türkiye'de sosyolojik düşüncenin doğduğu evrede temel hedefi `memleketi kurtarmak` olan farklı sosyolojik perspektiflere sahip kimi farklı düşünce çevreleri ortaya çıkmıştır. Bu düşünce çevreleri, dönemin başat siyasi aktörü İttihat ve Terakki'nin etkisiyle biçimlenen siyasal ve düşünsel alanda mücadele içinde sosyolojinin gelişim çizgisini belirlemiştir. Düşünce çevreleri ve öne çıkan isimler dönemin iktidarları ile kurdukları ilişkiler bağlamında alanda konumlanmış olmakla birlikte, ilişki ağları göründüğünden daha karmaşıktır. Çalışmada, dört tarihsel aralıkta ve dört coğrafi merkezde ele alınan ilişkiler o dönem yazılan metinler üzerinden ayrıntılı bir şekilde incelenmiş ve sosyolojik düşüncenin ortaya çıktığı makro ve mikro bağlam betimlenmiştir. Bu anlamda sosyolojik düşüncenin gelişiminde kişisel çabalardan çok kolektif etkilerin ve güçlü örgütlenmelerin etkili olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca sözü edilen ilişkilerin izi sürüldüğünde Ziya Gökalp'in merkezde olduğu bir ilişkiler ağının ortaya çıktığı görülmüştür. Gökalp'in bu merkeziliği dönemin iktidarı İTC ile yakın bağının yanı sıra, kişisel serüvenindeki ayrıntılarla ve benimsediği farklı stratejilerle ilişkilidir.

This study aims to analyze the sociological knowledge construction in Turkey in the context of relations between politics and circles of ideas during the institutionalization of sociology as a discipline. Moreover, it also aims to establish a relational and historical narrative and thus expose the ways that led to the birth of sociology in Turkey by contextualizing the political and sociological background of the period and the forms of relations between circles of ideas and actors in terms of the cooperation, compatibility, conflict, and organization among them.Different intellectual circles with various sociological perspectives that revolved around the main objective of `saving the Ottoman Empire` emerged during the institutionalization of sociology. These intellectual circles determined the future development of sociology struggling in a political and social field that was influenced by the Committee of Union and Progress, which was the principal political actor of the period. Although intellectual circles and the prominent figures were situated based on their relations with the authorities of the period, the relationship network was more complicated than it seemed. This study analyzed the relations in detail based on the texts written in this period and described the macro and the micro context in which the sociological thought emerged. In this sense, it was found that the development of the sociological thought was dependent more on collective effects and strong organization than individual efforts. Also, these relations led to a network of relations in which Ziya Gökalp was at the center. This centrality of Ziya Gökalp is related to particularities of his personal journey and the different strategies that he embraced as well as his close connection with the CUP.