19. yüzyılda Kastamonu Eyaleti`nde kamu yapıları ve yeniden kullanım sorunları

Abstract

19. yüzyıl, Osmanlı Devleti'nde yönetim sisteminin değişerek 17. yüzyılda başlayan Batılılaşma etkilerinin, İstanbul ve taşrada yeni yapı tipleri ile birlikte uygulanmaya başlandığı bir dönemdir.Bu çalışmada amaç, Osmanlı Devleti'nin son dönem modernleşme çabalarının mimarideki yansımaları olan ve devletin yeniden yapılanmasının fiziksel ögeleri olan bu yapıların mimari özelliklerinin araştırılması ve günümüzdeki durumlarının tespitidir. Yeni bir yönetim sisteminin uygulanacağı kamusal mekanlar olarak ortaya çıkan bu yapılarda, geleneksel Osmanlı mimarisinden farklı plan ve cephe düzenleri uygulanmıştır.Kastamonu Eyaleti, 1844 yılında idari sistem değişikliği sonucunda Anadolu Eyaleti'nden ayrılarak, yeni bir yönetim alanı olmuştur. Kastamonu Eyaleti, Kastamonu, Bolu, Sinop, Kengırı (Çankırı) sancaklarından oluşmaktadır.Kastamonu Eyaleti'nin 19. yüzyıldaki sınırları günümüzde sekiz ili kapsamaktadır. Kastamonu, Sinop, Bolu, Çankırı, Zonguldak, Bartın, Karabük, Düzce illeri, bu alan sınırlarında yer almaktadır. 19. yüzyıl idari biçimlenişinde sancak merkezi ve kaza merkezi olan yerleşimler bu çalışmanın kapsamına alınmıştır.Konuyla ilgili yayınların taranmasına ek olarak Kastamonu Vilayet Salnameleri ve ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri de incelenmiştir. Yeniden kullanım kavramının dünyada ve Türkiye'deki durumunun belirlenmesi için konuyla ilgili yasal düzenlemeler, ulusal ve uluslararası toplantılar ve bu kapsamda kaleme alınan sözleşme ve tüzükler araştırılmıştır. Kamu yapılarının yeniden kullanımı kavramının ve uygulamalarının güncel durumunun tespiti için bir anket çalışması gerçekleştirilmiş, bu alanda çalışan proje sorumluları ve uygulamacıların yeniden kullanım kavramı hakkındaki bugüne ve yakın geleceğe ait fikirleri değerlendirilmiştir.Birinci bölümde giriş kısımı ile birlikte çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi üzerinde durulmuştur. 19. yüzyıl Kastamonu Eyaleti sancak ve merkezlerinde 19. yüzyılda inşa edilmiş ?ebniye-i miriye?den günümüze ulaşanların tespiti, mimari açıdan değelendirilmeleri, koruma ve yeniden kullanım açılarından incelenmeleri, çalışmanın amaçlarını oluşturmaktadır. Araştırma literatür taraması ve alan çalışması olarak iki temel süreç biçiminde tasarlanmış olup, bu yöntem doğrultusunda, yerleşim merkezlerine ait her türlü yazılı dökümana başvurulmuş, Kastamonu Vilayet Salnameleri taranmış ve arşiv çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Yayın incelemelerinin ardından bu araştırmalarda elde edilen sonuçlara dayanarak, alan çalışması gerçekleştirilmiş, yapılar 23 yerleşimde tespit edilmiştir. İkinci bölümde Yeniden Kullanım ve Kamu Yapılarının Gelişimi konu edilmiş, yeniden kullanım kavramının tanımı yapıldıktan sonra, dünyada, Osmanlı Devleti'nde ve Cumhuriyet döneminde yeniden kullanım ve kamu yapılarının gelişimi araştırılmıştır. Bu kapsamda ulusal kanunlar, uluslararası yönetmelik ve tavsiyeler ile birlikte Osmanlı dönemi 19. yüzyıl nizamnameleri incelenmiş, bu düzenlemelerde kamu yapısı, ebniye-i miriye ve yeniden kullanım kavramları değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde 19. yüzyılda Kastamonu Eyaleti'ndeki idari, ekonomik ve toplumsal yapı, incelenmiştir. Kastamonu, Sinop, Bolu ve Çankırı Sancakları ayrı başlıklar altında ele alınmıştır. Dördüncü bölümde, Kastamonu Eyaleti'nde 19. yüzyıl kamu yapıları başlığı altında, günümüze ulaşan ve günümüze ulaşmayan kamu yapıları tespit edilmiştir. Alan sınırları dahilinde 19 yüzyıla ait 66 kamu yapısının var olduğu, 84 yapının mevcut olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 19. yüzyıl mimari mirası kamu yapılarının genel özellikleri, günümüze ulaşan ve ulaşamayan ancak fotoğrafları var olan yapılar incelenerek tespit edilmiş,yapıların özelliklerinin ve mevcut durumun değerlendirmesi yapılmıştır. Beşinci bölümde Kastamonu Eyaleti'nin 19. Yüzyıl kamu yapılarını korumanın yasal ve örgütsel sorunları araştırılmıştır. Türkiye'de yasal ve örgütsel sorunlar başlığı altında, gündemdeki durum ve eğilimlerin belirlenmesi için bir anket çalışması düzenlenmiştir. Anket çalışmasının sonuçları literatür araştırması ve tez bulguları ile birleştirilerek Türkiye'de yeniden kullanım kavramının güncel durumu anlatıldıktan sonra, Dünya'daki yasal ve örgütsel sorunlar kısaca belirtilmiş, Türkiye'de ve Dünya'daki sorunların Kastamonu'ya yansıması araştırılmıştır. Altıncı bölümde tez araştırmasının sonuçları ortaya konmuş ve gelecekteki araştırma konuları tartışılmıştır.Sonuç olarak 19 yüzyıl Kastamonu Eyaleti sınırları içerisinde kalan alanda 66 adet 19. yüzyıl kamu yapısı kaldığı tespit edilmiştir. Günümüze ulaşabilen yapıların bir bölümü özgün işlevlerini devam ettirmektedirler. Ancak, bu yapıların başka ülkelerdeki örnekleri gibi yakın gelecekte farklı bir işlevle kullanılmaları beklenmektedir. Bu durumda dikkatli bir koruma politikası uygulanması gereği ortaya çıkmaktadır.

19 th. century has been an era of westernization in Ottoman Empire. During this century, there has been changes in administration as well as changes in architecture and implementation of new type of buildings in İstanbul and in provinces of the empire.The aim of this work has been to identify the reflections of these changes in architecture, especially in19th century public buildings of Kastamonu province and to find out about today situation and the challenges effecting their adaptive reuses. These buildings are especially important for their new pa and façade typologies.In 1844, Kastamonu Province was seperated from Anatolian Province to become an administration center of its surroundings, Kstamonu, Sinop, Bolu, Çankırı (Kengiri) sub-provinces. Within the borders of the Kastamonu province of 19th century, eight cities are existing today; Kastamonu, Sinop, Bolu, Çankırı, Zonguldak, Bartın, Karabük, Düzce. Sub-province centers (kaza) are investigated in this research, the main settlements of the period have beeen chosen, worked about and visited in the search for the remaining historical public buildings.Working on the literature about the settlements and their history, the year books about Kastamonu Province (Kastamonu Vilayet Salnameleri) and Republic of Turkey Prime Ministry General Directorate of State Archives (Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü) have been searched for the related documentation. The information about the development of ?adaptive reuse? of historic buildings in the world and Turkey have been obtained. For the recent implemented projects about the topic and the development of the concept in Turkey, an inventory has beeen prepared and the results have been evaluated.The first chapter of this work explains the aim and methodology of this research. Public buildings of 19. th. century Kastamonu region have been the case study. It is aimed to find out about the architecture, history and today situation of the buildings and discuss about their adaptive reuse. The second chapter is about adapitve reuse and public buildings concepts and their evolution in 19th and 20th. centuries in Turkey and in the world. The third chapter gives an insight of 19. century Kastamonu province, explaining the history, administration, population of the settlements.The fourth chapter is the catalogue of the public buildings. There are 66 existing and 84 non-existing buildings ın the region. The fifth chapter aims to find out the re-use challenges that face historic buildings. To identify these an inventory has been realised. The chapter summarizes the findings of the inventory. Sixth chapter summarizes the outcomes of this work for future research.As a result, A catalogue of the buldings have been prepared, the history and present situations have been documented. The concept of adaptive reuse, the development of the concept, public buildings ?ebniye-i miriye? in Ottoman Empire, public buildings in Turkey and the world have been analysed to find out about the problems and the related challenges.It is found out that there are 66 remaining public buildings today, out of hundreds in total. Although most of them are being used according to their original function, it is soon to change due to the economics of cities and architectural trends in the world. The adaptive reuse of the public buildings are inevitable and the challenges that are stated in this work have to be evaluated for a better future of built environment.