Ferit Tüzün`ün çağdaş Türk besteciliği için önemi

Abstract

ÖZETBu tez çalışmasının amacı, ikinci kuşak Türk bestecisi olan Ferit Tüzün'ünçağdaş Türk besteciliğine yaptığı katkıların belirlenebilmesi, çağdaş Türkbesteciliğinde kendine özgü bir besteleme biçemi olan bu bestecimizin dahayakından tanınabilmesidir. Bunu yapabilmek için öncelikle bestecinin önemligörülen bazı eserleri, form, armoni ve orkestrasyon açısından incelenmiş ve busayede bestecinin karakteristik özellikleri saptanmaya çalışılmıştır. kinci olarakbestecinin Türk besteciliği içindeki yerinin anlaşılması gerekli görüldüğünden,Tüzün'ün öğretmenleri de olan ilk kuşak Türk bestecilerinden Türk beşleri adıylaanılan gurubun ve Tüzün'ün çağdaşlarından iki bestecinin yaşamlarına vebesteciliklerine kısaca değinilmiştir. Ayrıca bu bestecilerin Tüzün ile benzerlikgösterebilecek piyano veya piyano eşlikli şan eserlerinden bazıları incelenerekTüzün'ün besteleme biçemi ve incelenen eserleri ile karşılaştırılmıştır.Bu çalışma sonucunda ulaşılan sonuçlar şunlardır: Ferit Tüzün, Türk halkmüziğini bir malzeme olarak kullanırken, onun özünün değişime uğramamasınaçalışmıştır. Bunu yaparken özgün bir tarz oluşturabilmiş olan besteci, eserlerindehalk müziğini ya doğrudan almış, ya da bunlardan esinlenerek özgün motifleroluşturmuştur. Ancak besteciyi Türk besteciliği içinde ilginç kılan özellik, Türkmüziği karakterine yakın motifler ile bu karakterin tamamen dışındaki çağdaş batımüziği esinli motifleri bir uyum içinde sergileyebilmiş olmasıdır. Form açısındansadeliği ön planda tutan besteci armoni açısından da bir kurala yada sisteme bağlıkalmamıştır. Tüzün'ün armonide, dörtlü akor yapılarını kullanmasına karşılık, bunusürekli olarak sürdürmemesi ve dörtlü akorlara yer yer çeşitli başka seslerin deeklenmesi ile yapının farklılaştırılmış olması sebebiyle, lerici'nin kurduğu sistem iledoğrudan bir bağı olmadığı sonucuna ulaşılmaktadır. Armonide majör-minör yadaeksik-artık akorları da kullanmış olan besteci bunları da tamamen serbest ve kendiisteği doğrultusunda kullanmıştır. Kullanılan yerel karakterli ezgiye küçük yadabüyük ikili gibi uyuşumsuz sesler ile eşlik edilerek farklı bir duyuş yaratılması dabestecinin karakteristik özelliklerindendir. Bestecinin çağdaşı olan bir çok başkabesteci tarafından da takdir edilmiş en dikkat çeken özelliklerinden birisi deorkestrasyonda yarattığı zengin ve renkli yapıdır. Orkestranın renklerini eserinkarakterini yansıtmada çok başarılı olarak kullanmış olan besteci dinamik ve çokhareketli bir çalgılama tekniği uygulamıştır. Buna göre eserde kullanılan motifler sıraile farklı enstrüman gruplarında gösterilmektedir. Birliktelik ise ancak eserin anamotifi üzerinde sağlanmaktadır. Bu sayede çok dinamik bir orkestrasyon elde etmişolan besteci, kullandığı çok çeşitli vurmalı çalgıların kullanılacağı yeri titizlikleseçmesi ile de bu canlılığı bir kat daha arttırmış, ayrıca yerel ezgilerin kıvrakhavasını bu sayede tam olarak ifade edebilmiştir.Tüzün'ün besteciliğinin incelenmesi sonucunda elde edilen bulguların diğerbesteciler ile karşılaştırılması sonucunda ise şöyle bir tablo ortaya çıkmıştır: Tüzünçağdaş Türk müziğinde ikinci kuşak bestecileri içinde, eserlerinde Türk müziğindenyararlanmayı seçen az sayıdaki besteciden biridir. Bunu yaparken izlediği yol isekendinden öncekilerden ve çağdaşlarından bazı yönlerden ayrılmaktadır.Kompozisyon öğretmeni olan Akses'ten, Akses'in batı müziğine daha çok yönelmesiile ayrılan Tüzün, Alnar, Saygun ve Rey'den de bazı açılardan farklılaşmaktadır.Rey'in Fransız izlenimciliği, Saygun'un ise aldığı eğitimin etkisinde kalarak Türkmüziğini sadece malzeme olarak kullanıp batı tekniklerinin etkilerini eserlerindedaha ön planda tutmaları yanında, Alnar'ın da klasik Türk müziğinden gelen ve dahaçok buradan esinlenmiş bir besteci olması bu bestecilerin besteleme biçemleri ileTüzün'ün besteleme biçemi arasında önemli ayrılıklar yaratmaktadır. Öte yandanTürk beşleri içinde kendisine en çok benzeyen bestecinin piyano öğretmeni olanErkin olduğu dikkati çeker. Erkin halk müziğini ele alış biçimi ve buna daha bağlıkalması ile Tüzün ile paralellik gösterirken, Tüzün'ün eserlerinde çağdaş batımüziğinden esinlenen kısımlarında olması ile farklılaşmaktadır. kinci kuşak Türkbestecileri içinde doğan fikir ayrılığı içinde Tüzün ile benzer bir çizgide eserlervermiş olan Muammer Sun ve lhan Baran'ın da bazı açılardan Tüzün'e benzediğibazı açılardan ise farklılaştığı görülmektedir. Bu bulgular doğrultusunda Tüzün'üneserlerinin özgünlüğü ve kullandığı biçemin karakteristik yapısı ortaya çıkmaktadır.

ZUSAMMENFASSUNGDas ziel dieser Magisterarbeit ist es, Ferit Tüzün, einen vertreter der zweitenKomponistengeneration der republikanischen Türkei naeher zu bringen und seinespezifischen kompositionstechniken herauszuarbeiten. Dafür mussten zuerst die mirbedeutsam erscheinenden Werke Tüzün?s nach Form, Harmonie und Orchestrierunganalysiert werden, um die charakteristischen Eigenschaften des Komponisten zuerhellen. Dann habe ich, um die Stellung Tüzün?s unter den türkischen modernenKomponisten zu bestimmen, Werke von einigen Zeitgenossen und von seiner Lehrer- Generation untersucht. Einige aehnlich struktrierte Klavier-und Gesangwerke mitKlavierbegleitung wurden dann vergleichend analysiert.Die Ergebnisse meiner Arbeit kann ich folgend so zusammenfassen: WaehrendTüzün die türkische Volkmusik als Material benutzt, ist er darauf bedacht, dass diesesich in Essenz nicht veraendert und von seinem Originalitaet nichts verliert. Dafürverwendet er entweder orginale oder aber erfindete Themen, die diesennachempfunden sind. Seine hervorstechende eigenschaft ist, dass er türkischanmutende Themen mit nach europaeischer Musik gestalteten Themen meisterhaftvermischt und so zu seinem persönlichen Stil findet. Formal sind seine Werke nichtkompliziert und seine Harmonien kann man in kein System einordnen. Er verwendetoft Quart-Akkorde. Aber er verwendet die lerici-Harmonielehre nichtkonsequent, schmückt oft seine Quartakorden mit Dissonanzen. Dur, moll undverminderte Akkorde benutzt er oft-und ganz frei. Wenn er eine otantischesVolkslied waehlt, begleitet er die Melodie mit kleinen und grossen Sekunden, schafftso eine andere Atmosphere. Von seinen Zeitgenossen wird er hauptsaechlich wegenseiner reichen und farbigen Orchestrierung gepriesen. Die Farben der Instrumentewerden erfolgreich aneinandergereiht. Er hat eine dynamische und kontrastreicheInstrumentierungstechnik. Die Motive werden verschiedenen Instrumentenzugeordnet. Nur Hauptthemen werden tutti bearbeitet. Die Stellen derSchlaginstrumente waehlt er sorgsam und affektvoll. Durch seine farbigeOrchestrierung klingen die Voksliedmelodien wirkungsvoll.Als Ergebnisse der Vergleiche mit seinen türkischen Zeitgenossen kann manfeststellen: Tüzün ist einer der wenigen, die sich intensiv mit Volksmusik befasst.Von anderen Komponisten unterscheidet ihn einige Komponente. Von seinem LehrerAkses unterscheidet ihn seine volksmusiknaehe, von Rey sein freier Stil, von Saygunseine tiefere Verbundenheit mit Volksliedmelodien, von Alnar sein fehlendesInteresse für traditionelle türkische Kunstmusik. Am naechsten steht Tüzün seinemKlavierlehrer Erkin, weil beiden eine farbige Orchestrierung mit denVolksmusikmelodien gelungen ist. Auch mit Sun und Baran kann man bei TüzünAehnlichkeiten und Unterschiede feststellen. All diese Vergleiche zeigen deutlich,dass Tüzün sich unter den hier genannten Komponisten eine eigenartige Stellungerarbeitet hat.