Muhammed B. Abdullah el-Hânî, hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşleri

Abstract

Bu çalışma, giriş ve iki bölümden oluşup sûfî-müellif Muhammed b. Abdullah el-Hânî'nin tikelde, Nakşbendî-Hâlidî ekolündeki; tümelde ise tüm tasavvuf ilmi içerisindeki yerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Özellikle âdap geleneğindeki rolü ve sahih tasavvuf anlayışının nasıllığı hususunda, kendisine başvurulabilecek bir şahsiyet olan Hânî hakkında herhangi bir tez veya makale çalışması yapılmamıştır. Bu sebeple hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşlerini araştırma lüzumunu gördük. Hayatı ve eserlerini ele alırken, fazla detaya inilmeyip giriş bölümünde kısaca bahsedilmiştir. Tasavvufî görüşleri, kitabı el-Behcetü's-seniyye fî âdâbi't-tarîkati'n-Nakşbendiyye adlı eserinden faydalanılarak verilmiştir. Türkçe tercümeleri bulunun bu eserin orijinali Arapça olup Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî'nin sohbetlerinden alınmış notlardan oluşturulmuş, Muhammed b. Süleyman el-Bağdâdî'nin el-Hadîkatü'n-nediyye adlı eserinin ihtisarı ve zeyli niteliğindedir. el-Hadîkatü'n-nediyye'nin Türkçe tercümesine herhangi bir yerde rastlanmamıştır. Bu sebeple Arapça'dan tercüme etmek suretiyle Hânî'nin alıntıladığı yerler tespit edilip belirtilmiştir. Birinci bölümde, Hânî'nin tasavvuf anlayışının dayandığı temel şahsiyetler ve kaynaklar belirtilip kendi yorumları aktarılmıştır. Bu yapılırken kendi yorumları da başka kaynaklardan faydalanmak suretiyle tarafımızca açıklanmıştır. İkinci bölümde Hânî'nin genel anlamda sûfîlerin Allah'a, Hz. Peygamber'e, evliyaya ve kendine karşı uyması gereken edepleri ele alınmıştır. Yine bunlar değerlendirilirken mutasavvıfların yorumlarıyla karşılaştırılma yapılmıştır. Bu vesileyle ilk dönem tasavvuf anlayışı ve Hânî'nin yaşamış olduğu 19. asırdaki tasavvuf anlayışının kıyas edilmesi amaçlanmıştır. Geçmişten günümüze süregelen tasavvuf ilminin, Hânî ve Nakşî-Hâlidî geleneğindeki karşılığının nasıl olduğu, herhangi bir anlayış farkının olup olmadığı ortaya konulmuştur. Son olarak özel manada, Nakşibendî tarikatının seyr ü sulûk metotlarının nasıl olmasının ve nelere dikkat edilmesinin gerektiğinin Hânî'deki karşılığı sunulmuştur.

This study consists of an introduction，and two parts. It was worked through to determine the place of Abdullah al-Hani in the Naqshbandi-Halidî school in particular, and his place in the mysticism ın general. There is no thesis or article about Hani, a person who can be consulted about his role in the tradition of adap and the manner of his understanding of sufi mysticism. For this reason, we have seen the need to search his life, works and mystical views. While discussing his life and works, it was informed briefly in the introduction, the details are not mentioned. Sufi views were given by using his book named al-Behcetü's-seniyye fî adābi't-tarîkati'n-Nakshbendiyye. The Turkish translation of this work was originally in Arabic and was composed of notes taken from the conversations of Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî and it partakes of an addendum of the book named al-Hadîkatü'n-nediyye of Muhammed b. Suleyman al-Baghdadi. The Turkish translation of al-Hadîkatü'n-nediyye was not found anywhere. For this reason, the parts that Hani was quoted by translating from Arabic were identified and indicated. In the first chapter, the main personalities and sources on which Hani's understanding of Sufism is based were stated and his own comments were mentioned. While doing this, his comments had been explained by us by using other sources. In the second part, the views of Hani about the decencies which must be obeyed by Sufis to Allah, the Prophet Muhammad (p.b.u.h.), the mahatmas, and himself were discussed. While evaluating these, it was compared with the interpretations of sufis. Hereby it is aimed to compare the understanding of Sufism in the first period and the understanding of Sufism in the 19th century in which Hani lived. It has been revealed how the meaning of Sufism/tasawwuf, which has been going on from the past to the present, in the Hani and Naqshi-Halidi tradition, and whether there is any difference in understanding. Finally, in a special sense, how the methods of seyr-u suluk/the journey in the Naqshbandi tariqah should be and what should be considered was presented based on views of Hani.