Kastamonu çeşmeleri

Abstract

Türkler Anadoluya ayak bastıktan sonra bir taraftan bu toprakları yurt edinme çabalarını sürdürürken diğer taraftan da oldukça yoğun bir biçimde imar faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Bu imar faaliyetlerinin içinde bazı yapılar, inançlarının da etkisiyle özellikle ön plana çıkmıştır. Bu grupta sayılabilecek yapılardan bazıları, camiler, medreseler, hanlar, hamamlar ve çeşmelerdir.Çeşme yapıları, Türk kültürünün etkisinin görüldüğü her coğrafyada öncelikle dikkat çeken yapı türlerindendir. Gerek canlılara su sağlamanın kutsal bir iş olarak görülmesi ve gerekse çeşme inşa etmenin öldükten sonra da devam edecek bir sevap olarak nitelendirilmesi, bu yapıları değerli hale getirmiştir. Türklerin hakimiyetine geçtikten sonra, kesintisiz olarak bu kültürün etkisi altında kalan Batı Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Kastamonu ilinde de, yapı dağılımı açısından bakıldığında, çeşme yapılarının önemi anlaşılabilmektedir. Çalışmamızda, Kastamonu ve ilçelerindeki Osmanlı döneminden başlayarak 1950 yılına kadar olan çeşmeler incelenmiştir. Kastamonu merkez başta olmak üzere, Abana, Araç, Cide, Daday, İhsangazi, İnebolu, Küre ve Taşköprü ilçelerindeki 73 çeşme incelenmiş, tipolojileri yapılmış, fotoğrafları çekilerek çizimleri yapılmış, kitabelerin metni, okunuşu ve anlamları verilmiştir. Kitabesi günümüze ulaşmamış çeşmelerin ise tarihlendirmeleri yapılmıştır. Günümüze ulaşamayan, değişime uğramış ya da sadece kitabeleri bulunan 18 çeşme ise, ayrı bir başlıkta incelenmiştir. Çalışmamızın bir bölümünde de bu çeşmeleri besleyen su kaynakları hakkında bilgi verilmiştir.Değerlendirmede Kastamonu çeşmelerinin tipolojisi, malzeme ve teknik özellikleri, yapı elemanları, süsleme çeşitleri, kitabeleri, baniler ve sanatkârları ayrı başlıklar altında incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise çalışma kapsamında elde edilen veriler ve değerlendirmeler toplu olarak sunulmuş, değerlendirme kapsamındaki bilgiler sonuca bağlanılmıştır.Kastamonu çeşmelerinin büyük bir bölümü tipolojik olarak tek cepheli, hazneli ve bağımsız çeşme grubundadır. Tek cepheli çeşmelerin dışında iki, üç, dört ve beş cepheli örnekler de mevcuttur. Çeşmelerde yoğun olarak teğet kemer ve sivri kemer kullanılmıştır. Kemerli çeşmelerin dışında, düz cepheli çeşmeler de Kastamonu'da yaygın olarak inşa edilmiştir. Çeşmelerin inşasında genellikle taş malzemenin yanı sıra, tuğla malzeme de kullanılmıştır. Kastamonu çeşmelerinde bitkisel, geometrik ve nesneli süslemeler görülmektedir.

In our study, the fountains of the Ottoman period and the Republican period until 1950 were examined in Kastamonu that is located in the Western Black Sea region. The fountains in all the districts and villages of Kastamonu and especially the central district of it were examined and water sources were determined that nourish the fountains. In our study, total 73 fountains in Kastamonu Center, Abana, Arac, Cide, Daday, Ihsangazi, Inebolu, Küre and Taşköprü has been examined, the typologies were made, photographs were taken and drawings were presented, the text of the inscription, the reading and their meanings were given. The fountains which their inscription has not reached to today were dated. 18 fountains that were not able to reach the present, were transformed, or only had an inscription, were examined in a separate title.In the evaluation, the typology, materials and technical features, construction elements, decoration varieties, inscription, patronage and craftsmen of Kastamonu fountains were examined under separate headings. In the result section, the data and assessments obtained within the scope of the study were presented collectively and the information covered by the evaluation was linked to the conclusion.A large part of the Kastamonu fountains is one-facade, water chamber and independent. There are two, three, four, and five faceded samples outside the one-facade fountains. The fountains were heavily tangent belts and pointed arches. It is widely built in fountains with flat fronts outside the arched fountains in Kastamonu. As a cover system in the fountains, flat cover, cradle cover, crushing roof and gable roof were used. The fountains are built with cut-stone, block stone, rough stones and rubble stone material. Only in two examples brick are used brick material. There are herbal, geometric and object decorations in Kastamonu fountains.