Libya ve Anadoluda tasavvuf hareketleri(1850-1925)

Abstract

Bu çalışmada Libya ve Anadolu'daki tasavvuf hareketlerinin neler olduğu, kurucuları, kurumları, yayılışları, siyaset kurumu ile ilişkileri ve toplum üzerindeki etkilerinin ortaya konulması amaçlamıştır. Çalışma XIX. yüzyılın ikinci yarısı ile XX. yüzyılın ilk çeyreği ile sınırlandırılmıştır. Araştırmanın birinci bölümünde Gazzali ve İbn Arabi ile Osmanlı Sultanlarının tasavvuf hareketlerine etkileri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Anadolu'da faaliyet gösteren tarikatlara, üçüncü bölümde ise Kuzey Afrika genelinde ve Libya'da faaliyet gösteren tarikatlara yer verilmiştir. Dördüncü bölümde her iki ülkede faaliyet gösteren tarikatlar arasındaki benzerlikler ve farklılıklar ile hükümetlerin tarikatlarla ilgili düzenlemeleri incelenmiştir. Araştırma sonucunda Anadolu'da Halveti, Nakşi, Kadiri, Rifai ve Mevlevi tarikatlarının, Kuzey Afrika'da Şazeliyye tarikatı ve kollarının, Libya özelinde ise Senusiyye tarikatının, en yaygın tasavvuf hareketleri olduğu görülmüştür. Tasavvuf hareketleri farklı isimlere sahip olmalarına rağmen aynı ruha ve gayeye sahip kurumlardır. Tarikatlar İslam'ın yaşanması ve yaygınlaştırılması için benzeri ahlaki değerler verirler. Tarikatların barış zamanlarında olduğu gibi savaş zamanlarında da hayati fonksiyonları vardır. Bu bakımdan hükümetlerce potansiyel tehlike olarak görülmesi, kapatılması ve yasaklanması yerine tarikatların toplum üzerindeki etkileri dikkate alınarak bunlardan yararlanılması yolu tercih edilmelidir.

In this study, it was aimed to reveal the mysticism movements in Libia and Anatolia, its founders, institutions, distributions, relations with the political institution and their effects on society. The study was limited to the second half of the 19th century and the first quarter of the 20th century.In the first part of the study, information was given about the effects on the Sufism movements of Gazzali, Ibn Arabi and the Ottoman Sultans. In the second section, the cults that were active in Anatolia while in the third section, there were sects operating in North Africa and Libia. In the fourth chapter, the similarities and differences between the Sufism movements in both countries and the regulations of the governments regarding the sects were examined.As a result of the research, It was observed that Halveti, Naksi, Kadiri, Rifai and Mevlevi in Anatolia; the Shazeliyya in North Africa and the Senusiyya sect in Libya were the most common sufism movements. There is no significant difference between the Sufism movements in Libya and Anatolia in terms of their application and social impact.Although they have different names, the orders are the same spirit and purpose. They give similar moral values for the experience and spread of Islam. The sects have vital functions in times of war, as well as in times of peace. In this respect, it is wrong for governments to be seen as a potential danger, to be closed and to be banned. On the contrary, the effects of the sects on society should be taken into account and used.