Hagioi Sergios ve Bakkhos Kilisesi: Yeni mimari bulgular ve tipoloji

Abstract

Bu çalışmada, Hag. Sergios ve Bakkhos Kilisesi mimari açıdan, bu konuda karanlıkta kalmış noktaların aydınlatılması amacıyla yeni kazı verileri doğrultusunda ele alınmıştır. Elde edilen önemli bir sonuç, kilisenin bugünkü güney cephesini oluşturan duvarın bitişik bir yapıya, olasılıkla Petros ve Paulos Kilisesi'ne ait olduğu yönündedir.Yapının, yatayda, dönüşümlü doğrusal ve dışbükey geometrili kubbesinin olası benzerleri olarak önceki araştırmalarda Roma mimarlığında `balkabağı' kubbeler olarak adlandırılan Hadrian dönemi örtüleri ya da tetrark sonrasının `kaburgalı' kubbeleri dile getirilmiştir. Ancak bu çalışma, malzeme/yapım teknikleri olarak kilisenin kubbesi ile açık farklılıklar sergileyen bu örtülerin aynı zamanda, genel kabullerin aksine strüktürel biçimlenmelerinin varsayılan oranda belirgin olmadığı, dolayısıyla Hag. Sergios ve Bakkhos ile birlikte değerlendirmelerinin mümkün olmadığı sonucuna varmaktadır. Anadolu kökenli tonoz yapım geleneği ile ilişkilendirilen örtünün, strüktürel açıdan `nervürlü' kubbeler, Ayasofya ve ardılları arasında konumlandırılması öngörülmektedir.Doğrusal ve eğrisel yüzeylerin bir araya getirildiği mimarisiyle Hag. Sergios ve Bakkhos Kilisesi'ni doğrudan etkileyebileceği düşünülen bir kurguyu sergileyen en yakın örnekler tetraconchus kiliselerdir. Bu çalışmada, Roma mimarisinde dekoratif bir öğe olan eksedranın aşamalı olarak tanımlı bir mekan parçasına dönüştüğü ve nihai olarak bu mimarinin özüne katıldığı vurgulanmaktadır. Hag. Sergios ve Bakkhos Kilisesi'nin bu kapsamda yer bulmasını sağlayan unsurların bu açıdan daha belirgin izlendiği görülmektedir. Bu doğrultuda, yakın döneme kadar süren kazı verileri ve çok yönlü bir analiz ile, mimari, dekorasyon ve tarihi/sembolik ilişkiler açısından önemli benzerlikler gösterdiği düşünülen Bosra, Hag. Sergios, Bakkhos ve Leontios Kilisesi öne çıkarılmaktadır.

In this study, based on recently generated data it is attempted to bring clarity on various controversial issues concerning the architecture of the Sergios and Bakchos church. A crucial derivation presented is that the wall sheathing the south façade is in fact the remnant of an adjacent building, possibly the church of Petros and Paulos.For the cupola?s formation of interchanging linear and convex contoured sections researchers occasionally suggested the Hadrianic `pumpkin? cupolas or `ribbed? domes of the tetrarchy as being possible ancestors. Yet, aside from the fact that this group and the church?s cupola have quite distinct material/construction techniques, it is underlined that their structural establishments also differ considerably. This cupola, related to the Asia Minor vault construction techniques, is required to be classified within the group of true ribbed domes, Hagia Sophia and its descendants.Examples depicting the closest scheme that is thought to have an influence on the architecture of the Sergios and Bakchos church are the tetraconch buildings. In this work, an attention is drawn to the exedra?s gradual transition from a decorative object of Roman architecture to a well-defined spatial module, an integral part of the new architecture. It is highlighted that the factors that occasionally put the Sergios and Bakchos church within this context are more evident than they are presumed to be. Supported with the latest excavation data, a particular building, Hag. Sergios, Bakchos and Leontios at Bosra is emphasized due to its architectural and historical/symbolic relationship with the Sergios and Bakchos church.