Çalışan kadınlara sağlık inanç modeli doğrultusunda verilen eğitimin ve sağlık okuryazarlığının meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisi

Abstract

Çalışan Kadınlara Sağlık İnanç Modeli Doğrultusunda Verilen Eğitimin ve Sağlık Okuryazarlığının Meme Kanseri Erken Tanı Davranışlarına EtkisiBu araştırma, çalışan kadınlarda Sağlık İnanç Modeli doğrultusunda yapılan eğitimin ve sağlık okuryazarlığının meme kanseri erken tanı davranışlarına etkisini incelenmek amacıyla yapılmıştır. Araştırma yarı deneysel bir çalışmadır. Araştırmaya Karabük Üniversitesinde çalışan 332 kadından örneklem kriterlerine uyan 50 deney, 50 kontrol olmak üzere 100 kadın dahil edildi. Deney grubundaki kadınlara Sağlık İnanç Modeli doğrultusunda hazırlanan iki oturumluk yüz yüze eğitim uygulandı. Bu eğitimden sonra her ay bir kez olmak üzere toplam 3 kez eğitim videosu, hatırlatıcı kart ve afişleri içeren e-posta gönderildi. Gönderilen e-postaların ardından telefon hatırlatması yapıldı. Kontrol grubuna bir girişim uygulanmadı. Veriler, Kişisel Bilgi Formu, Sağlık İnanç Modeli Ölçeği, Yetişkin Sağlık Okuryazarlık Ölçeği kullanılarak toplandı. Eğitim öncesi ve eğitim sonrası olmak üzere iki kez veri toplandı. Elde edilen veriler bilgisayar ortamında değerlendirildi. Analizlerde tanımlayıcı istatistikler olarak Student t testi, Mann- Whitney U testi, Wilcoxon Signed Ranks testi, Ki-Kare, Fisher Kesin ve Spearman's rho korelasyon analizi kullanıldı.Eğitim sonrasında deney grubunda yer alan kadınların kontrol grubuna göre sağlık okuryazarlığı, duyarlılık, ciddiyet, KKMM yarar, KKMM öz etkililik algıları anlamlı düzeyde daha yüksek, KKMM ve mamografi engel algıları ise anlamlı düzeyde daha düşük bulundu. Deney grubundaki kadınların eğitimden sonra KKMM yapma, KMM yaptırma ve mamografi çektirme oranları kontrol grubuna göre anlamlı düzeyde yüksek bulundu. Ayrıca deney grubunda eğitim sonrası KKMM'ni düzenli olarak uygulayan kadınların sağlık okuryazarlığı ve KKMM yarar algısı anlamlı düzeyde yüksek, KKMM engel algısı anlamlı düzeyde düşük bulundu. KMM yaptıran kadınların ise sağlık okuryazarlığı anlamlı düzeyde yüksek, KKMM ve mamografi engel algısı anlamlı düzeyde düşük bulundu. Çalışmada eğitim programının çalışan kadınlarda meme kanseri sağlık inanç algılarını, erken tanı davranışlarını ve sağlık okuryazarlığını olumlu etkilediği; sağlık okuryazarlığının meme kanseri erken tanı davranışlarını gerçekleştirmede etkili olduğu belirlendi. Kadınların meme kanseri erken tanı davranışlarını geliştirirken sağlık okuryazarlık düzeylerine uygun girişimler planlanması önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Meme Kanseri, Sağlık İnanç Modeli, Sağlık Okuryazarlığı, Erken Tanı Davranışları, Sağlık Eğitimi.

The Effect of Health Belief Model Oriented Training and Health Literacy on Breast Cancer Early Detection Behaviours of Working WomenThis study was carried out to analyse the effects of Health Belief Model oriented training and health literacy on breast cancer early detection behaviours of working women. The study is quasi-experimental and a total of 100 out of 332 women working in Karabuk University were selected and included in, 50 of them for experimental group and 50 of them for control group. A Health Belief Model oriented two session face to face training was carried out with the experimental group, and e-mails including an educational video clip, reminder cards and posters were sent to the participants once each month, for three months in total. Phone reminder calls were made after e-mail deliveries. No interference was carried out with the control group. The data were collected by using a personal information form, Health Belief Model Scale and Adult Health Literacy Scale. The collected data were analysed electronically, by using descriptive statistics such as Student T test, Wilcoxon Signed Ranks test, Mann-Whitney U test, Chi-Square, and Fisher Exact and Spearman's ROC correlation analysis.It is found out in the study that, health literacy, sensibility, seriousness, breast self-examination benefits and breast self-examination self-efficacy perception levels of women in the experimental group were significantly high whereas their breast self-examination and mammography barrier perception levels of them were significantly lower. After the training, doing breast self-examination, having clinical breast examination and having mammography levels of women in the experimental groups were found significantly higher than the levels of women in the control group. Besides, in the experimental group, health literacy and breast self-examination benefits perception levels of the women having regular breast self-examination after the educational intervention were found significantly high whereas breast self-examination barriers level was found significantly low. The health literacy levels of women having clinical breast examination were found significantly high whereas their breast self-examination and mammography barriers perceptions were found significantly low. It is found out that the Health Belief Model oriented training has a positive effect on breast cancer health belief perceptions, early detection behaviours and health literacy of working women and health literacy is effective on developing breast cancer early detection behaviours. It is advised for the future interferences that they should be planned taking health literacy levels into consideration. Keywords: breast cancer, Health Belief Model, Health Literacy, early detection behaviours, health education.