İstanbul`da Bizans dönemi sarnıçlarının mimari özellikleri ve kentin tarihsel topografyasındaki dağılımı

Abstract

Bu çalışmada temel olarak, İstanbul tarihi yarımadadaki Bizans Dönemi sarnıçları ve sarnıç olarak kullanılmış mekanların tespiti, elde edilen veriler ışığında plan özellikleri, yapım teknikleri ve kullanılan malzeme açısından varılan sonuçların değerlendirilmesi, aynı zamanda sarnıçların Bizans İstanbul'u şehir dokusunun anlaşılabilmesine yapabilecekleri katkının irdelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırma bölgesi olan İstanbul tarihi yarımadada yer alan Bizans Dönemi sarnıç kalıntılarının tespiti sürecinde mevcut literatürün gözden geçirilmesinin yanı sıra, arşiv tarama çalışması gerçekleştirilmiş, böylece tarihi yarımadada yapılan temel kazıları esnasında gün ışığına çıkarılan ve yayınlara geçmemiş olan sarnıç kalıntılarına dair veriler toplanmıştır. Bu sürece eş zamanlı olarak sürdürülen saha çalışmaları kapsamında, sarnıç kalıntıları yerinde incelenerek belgelenmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen veriler tasnif edilerek tarihi yarımadada bulunan Bizans Dönemi sarnıçlarının tam bir kataloğu hazırlanmış, ArcMAP GIS uygulaması ile tarihi yarımada topografik haritası üzerinde koordinatlı olarak işlenerek akıllı veri haline getirilmiştir. Sonuç olarak, tez kapsamında açık sarnıçlar ile birlikte toplam 158 adet sarnıç kataloglanarak analizleri gerçekleştirilmiştir; bu sarnıçların 57 adedi daha önce yayınlanmamış olup, kazılar sonucunda yeni sarnıçlar da ortaya çıkarılabilmektedir. Çalışma sonucunda elde edilen bilgiler IV. ve XV. yüzyıl aralığı gibi geniş bir zaman diliminde Bizans mimarisinde yapım teknikleri ile aynı zamanda İstanbul'un Ortaçağ kent dokusu üzerine ileride gerçekleştirilecek çalışmalarda pratikte istifade edilebilecek önemli sonuçlar ortaya koymuştur.

This Ph.D. thesis is an attempt to establish a framework of Byzantine cisterns and converted substructures at historical topography of Istanbul, in order to analyse them within the context of planning, construction techniques and materials used. The process of investigation focused on the historical peninsula, with addition of published material, detailed research at the archives has been conducted to collect data on unpublished structures appeared during the excavations for modern constructions. At the same time, current conditions of these structures systematically recorded with the survey was carried out. This survey has also resulted in some of new discoveries of Byzantine structures. The detailed data was collected including a full record of the Byzantine cisterns within Theodosian Walls. All of these structures have been digitised with their plans on topographical map of historical peninsula by ArcMAP GIS documentation. As result, 158 Byzantine cisterns and substructures served as cisterns have been identified, catalogued and analyzed within the context of this study, including open-air reservoirs in the vicinity of the urban centre. 57 of these structures are unpublished and with the new excavations, more cisterns would be discovered in any time. This study presented a considerable opportunity not only to promote discussion and debate on construction techniques between IV and XV th. century, but also the urban planning of Byzantine Constantinople. The creation of such a map as a vehicle for debate would undoubtedly both benefit and facilitate the future studies of the city's Byzantine topography.