A Retrospective evaluation of space organization principles in architecture (buildings on Mimar Kemalettin street in İzmir)

Abstract

öz Bu tezin ana amacı, sağlıksız dönüşümlerle karşı karşıya kalmış tarihi kentsel sitlerdeki bina mekanlarının düzenlenme sorunlarım bazı mimari çözüm yollarına baş vurarak tartışmaktır. Bir bölgedeki baskın işlev çağlar boyunca değişmeden kalabilir; ancak farklı dönemlerin mimari ürünleri kendi toplumsal, kültürel ve ekonomik yapılan doğrultusunda mekansal kararlarda kısmi değişiklikler içerirler. Farklı dönemlere ait olan mevcut binaların mekansal kalitelerini yorumlayıcı biçim-bilimsel bir değerlendirme yönteminin geliştirilmesi ile, gelecekteki tasarım kararlarında göz önüne alınması gereken önemli mekansal değerlerin açığa çıkarılmasının mümkün olacağı düşünülmüştür. Böyle bir sürecin sonunda, uygunsuz dönüşümler olarak tanımlanabilecek çok geniş yelpazeli karmaşık bir yapının yerine, çoktürel mekan kalitesine sahip çok-zamanlı bir kentsel biçim ortaya çıkabilecektir. Bu düşüncelerin İzmir'deki Mimar Kemalettin Caddesi üzerinde yer alan binalar özelinde tartışılmasına karar verilmiştir. Seçilen bu örnek, sorunlu olarak kabul edilebilecek mekansal değişimlerle karşı karşıya kalmış, farklı dönemlere ait ticaret binalarım barındıran tarihi kentsel bir alandır. Bu çerçeve içinde, tezin bölümleri özelinde tartışılan konular şöyle sıralanabilir: Giriş bölümü, ülke bütününde ve İzmir'de gerçekleşen mimari gelişimler doğrultusunda tezin savunduğu düşünceleri özetler. Burada amaçlar ve içerik açıkça ortaya konmuştur; aynı zamanda tartışma zemini dışında tutulacak konular da belirtilmiştir. Açıklanmak istenen öz, mekanın çağrışımsal anlamlan yerine, göstergesel anlamlarının tartışılmak üzere seçildiğidir. Bunu izleyerek, tezin sorunsalı varsayımlar biçiminde tanımlanmıştır. Daha sonra, binaların genel mimari özellikleri ve mekan düzenleme ilkelerini çözümlemek üzere önerilen yöntem sunulmuştur. Söz konusu yöntemin öngördüğü ilk adım, kapsamlı tartışmalara olanak sağlayacak ayrıntıda mimari bir veritabanının oluşturulmasıdır. İkincisi ise, ele alınan her binanın mekansal düzenlerini parçalayarak dağıtan biçim-bilimsel bir değerlendirme dizgesinin önerilmesidir. Çözümleme sonucunda elde edilen yazılı ve gösterimsel sonuçlar birbirleriyle karşılaştırılarak hem yaygm, hem de olağandışı mekansal temalar yazılı olarak açıkça ifade edilmiştir. Giriş bölümü içinde ele alınan son madde kaynaklar konusudur. Bu kapsamda binaların kendileri birincil kaynak olarak değerlendirilmiş, ayrıca arşiv belgeleri, eski haritalar ilefotoğraflar, seyahatnameler ortaya konmuş, İzmir'in tarihi ve mimarisi ile ilgilenmiş olan önceki araştırmacıların çalışmaları, başka bilimadamlannca önerilmiş olan mekan değerlendirme yöntemleri eleştirilmiştir. İkinci bölüm, İzmir şehrinde çağlar boyunca yaşanmış toplumsal, kültürel ve ekonomik gelişmeler ile mimari olanlar arasındaki ilişkiyi anlayarak tezin sorunsalına yakınlaşma sağlamayı hedeflemiştir. Bu tarihi gelişimin sürekli dönüşmekte olan Mimar Kemalettin ticaret bölgesindeki mimari yansımaları tanımlanmıştır. Çalışma alanındaki tarihi ve mimari gelişimlerin şehir bütünündekilerle bağlantılı olarak özetlenmesi, bunu izleyecek bina ölçeğindeki mekansal değerlendirmeler için bir zemin oluşturmuştur. Söz konusu değerlendirmelerde konum ve işlev sabittirler. Üçüncü bölüm Mimar Kemalettin Caddesi'ndeki farklı mimari özelliklere sahip binaların değerlendirilmesini kapsar. Kimlik ve tasarım levhalarında yer alan binasal bilgiler ve dizge çizelgelerinde çözümlenmiş olan mekan özellikleri burada değerlendirilmiştir. Sonuçta beş ana mimari öbek saptanabilmiştir: Geleneksel Osmanlı, batılılaşma etkisinde Geç Osmanlı, Erken Cumhuriyet, Modern ve Post-Modern. Benzer işlev ve konum özelliklerine sahip, ancak çoğunlukla farklı dönemlerin yaratısı olan farklı bina öbekleri arasında karşılaştırmalar yapılmış; böylelikle her bir öbeğin özellikleri açığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Yargı bölümünde, mimari mekan değerlendirme yönteminin sonuçları, üzerinde çalışılan tarihi biçimlenmenin evrimine göndermeler yapılarak yorumlanmıştır. Tezin başat varsayımı, Mimar Kemalettin Caddesi'ndeki her bir mimari geleneğin/dönemin kendi mimari düzenleme ilkelerine sahip olduğu, ancak buradaki ticaret mekan dizgelerinin genel bir evriminin de söz konusu olduğu şeklinde olup önerilen yöntem yardımı ile kanıtlanmıştır. Ele alınan her mimari ürünün genel bina özellikleri tanımlanmış, tasarımlarında göz önüne alman mekansal düşünceler ayırt edilmiştir. Sonuç bulguların özeti ile yargı tamamlanmıştır. Bu bulgular Mimar Kemalettin bölgesinde ileride izlenecek olası dönüşümlerle ilgili kararlar öncesinde göz önüne alınması gereken mekansal değerleri açığa kavuşturmuştur. vm

ABSTRACT The fundamental idea aimed in this study is to invoke some architectural ways of handling the space organization problems in historic urban sites subjected to unhealthy transformations. The dominant function may be kept as constant through out ages in a specific region, but still it is certain that architectural end products pertaining to different periods will most probably reflect the modifications in spatial decisions appropriate to their own social, cultural and economical context. It has been thought that ifa method of morphological evaluation is developed to decipher the spatial qualities of the present buildings belonging to different periods, it will then be possible to derive significant spatial values to be taken into consideration in succeeding design decisions. This will result in a poly-phasal urban morphology with heterogeneous spatial qualities, instead of an enormous complexity stemming from inappropriate conversions. It is thought that the present situation of the built environment in İzmir is mostly recalled with its negative aspects. Renewals and bad restorations had resulted in the loss of so far established identity on MK Street, and a better one has not been formed. Nevertheless, it has preserved the architectural characteristics that make it a transitional zone between the totally preserved historical commercial district Kemerahi and the totally burned down and renewed Alsancak. It has buildings representing the commercial activities experienced in Traditional Ottoman, Westernization, Early Republican, Modern and Post-Modern periods in this historical commercial region of İzmir. Within this frame, in each chapter of the thesis the following points have been put forth for discussion. The introduction presents the arguments of the thesis with respect to the architectural developments in the country and İzmir. The aims and content are clearly stated, where as the points that will be kept out of the discussion ground are pointed out as well. This means the denotative meanings of space are chosen to be discussed instead of the coraiotative ones. The problem is, then, defined in terms of hypothesis. Following this, the methodology suggested for deciphering the general architectural characteristics and space organization principles of buildings has been presented. The first step of the method, therefore, involves the establishment of an architectural database necessary for further discussions and the second one proposes amorphological evaluation system for the analysis of the spatial systems of each building. The way of handling the written and illustrative results arrived at the end of the analysis is to compare them with each other to clearly state the dominant and peculiar spatial themes in text format. Finally, the buildings themselves as the primary sources of this study, together with the archive documents, old maps and photographs, travelogues, evaluations of previous researchers on history of İzmir and the architectural practice in the city, and previous studies dealing with space evaluation methods are criticized. Chapter 2 aims to get acquainted with the problems of the thesis by understanding the correlation between the social and economical developments, and also the architectural developments in İzmir through out the ages. The architectural reflections of this historical evolution have been identified on the continuously transformed commercial district of Mimar Kemalettin Street. This resume of the historical and architectural developments in the study area with respect to those within the city whole has provided a ground for the following spatial evaluations of buildings within the limits of their two constants - location and function. Chapter 3 evaluates the buildings and built form on Mimar Kemalettin Street as representatives of different architectural trends. The information pertaining to tectonics provided in the identification and design sheets, and the spatial characteristics analyzed in the system tables have been evaluated in this chapter. It is understood that there are representatives of five major architectural trends: Traditional Ottoman, Late Ottoman under the Influence of Westernization, Early Republican, Modern and Post-Modern. Comparison among different sets of buildings possessing similar function and location specifications, but created according to different architectural traditions and generally in different periods have been put forth in order to clarify the characteristics of a certain group within the set. In the conclusion, space organization principles belonging to buildings of various architectural periods and the built form in the transformed urban fabric of MK Street deciphered through out the study have been interpreted. The primary hypothesis of the thesis that each architectural trend on MK Street has its own space organization principles, but there is also a general evolution of the commercial space systems has been proved via the proposed method. The proposed method has been efficient in establishing an architectural database related with the seventy-three buildings studied.Consequently, spatial systems of each period have been delineated. Then, related analysis and evaluation results have been put forward, and compared with each other. This way of differentiating significant spatial values developed in every period will surely illuminate the decisions to be taken under the pressure of virtual transformations. VI