Characterization of Horasan plasters from some Ottoman baths in İzmir

Abstract

Adı-Soyadı: Elif U URLUOkul: zmir Yüksek Teknoloji EnstitüsüAnabilim Dalı: Mimari RestorasyonProgramı: Mimari Restorasyon (Yüksek Lisans)Tez Ba lı ı: zmir'de Bazı Osmanlı Hamamlarında Kullanılan HorasanSıvalarının ÖzellikleriÖZETRoma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı döneminde in a edilmi birçok tarihiyapının harç ve sıvalarının bazıları, ba layıcı olarak kireç ve agrega olarak tu la,kiremit gibi pi irilmi seramik malzemeler kullanılarak hazırlanmı tır. Bu harç vesıvalar ülkemizde ?horasan? harç ve sıvaları olarak adlandırılmaktadır. Horasanharçları ve sıvaları, su altında da sertle tikleri ve yüksek dayanıma sahip olduklarıiçin su kemerleri, köprüler, sarnıçlar ve hamamlar gibi su etkisi altındaki yapılardakullanılmı lardır.Bu çalı mada, Urla ve Seferihisar'da bulunan bazı Osmanlı dönemi hamamyapılarında kullanılan horasan sıvaların özellikleri XRD, SEM-EDX, AFM vekimyasal analizler ile incelenmi tir.Horasan sıvaların fiziksel, kimyasal ve mikroyapısal özellikleri kullanıldıklarımekana, seviyeye ve katmana göre büyük farklılıklar göstermemektedir. Sıvalar çokgözenekli ve dü ük yo unlukludur. Alt seviyede çok tabakalı horasan sıva kullanımıve az gözenekli bitirme tabakası ile su geçirmezlik özelli i sa lanmaktadır. Horasansıvalarında kireç/tu la kırı ı oranı a ırlıkça 1/2 ve 3/2 arasında de i mektedir.Horasan sıvaların hidrolik özellik ta ıdı ı, bu özelli in ise tu la kırıklarının puzolaniközelli inden kaynaklandı ı tespit edilmi tir. Tu la kırıklarının puzolanik özellikleri,üretimlerinde kullanılan hammaddelerin yüksek miktarda kil içermesinden ve dü üksıcaklıklarda pi irilmelerinden kaynaklanmaktadır.Hamamların kubbelerinde kullanılan tu lalar, tu la agregalardan daha dü ükmiktarda kil içeren hammaddeler kullanılarak üretilmi tir. Bu tu lalar, dü üksıcaklıklarda pi irilmi olmalarına ra men, yapılarında az miktarda kilbulundurdukları için puzolanik özellik ta ımamaktadır. Bu sonuç, horasan sıvayapımında kullanılan tu laların sıva yapımında kullanılmak üzere özel olaraküretildiklerini göstermektedir.Anahtar Sözcükler : Osmanlı Hamamı, Horasan Sıva, Kireç, Tu la, Puzolan

Name: Elif U URLUSchool: zmir Institute of TechnologyDepartment: Architectural RestorationMajor: Architectural Restoration (Master)Title of Thesis: Characterization of Horasan Plasters from Some Ottoman Bathsin zmirABSTRACTMortars and plasters of many Roman, Byzantine, Seljuk and Ottoman periodbuildings were produced by using lime as binder and crushed bricks or tiles asaggregates. These mortars and plasters are called as ?horasan? mortars and plastersin Turkey. Horasan mortars and plasters have been widely used as waterproofmaterials in aqueducts, bridges, cisterns and baths due to their hydraulic propertiesand high mechanical strengths.In this study, characteristics of horasan plasters used in some Ottoman bathbuildings in Urla and Seferihisar in zmir were investigated by using XRD, SEM-EDX, AFM and chemical analyses.Physical, chemical and microstructural properties of plasters do not differaccording to spaces, levels and layers generally. All of the plasters are porous and lowdense. Multi layered horasan plaster application with the less porous finishing layersprovide a waterproof surface to lower levels. Lime/aggregate ratios of horasanplasters are in the range of 1/2 and 3/2. Horasan plasters are hydraulic owing to thepresence of pozzolanic brick aggregates. Crushed and powdered brick aggregates aregood pozzolans since they were produced from raw materials containing highamounts of clay and they were fired at low temperatures.On the other hand, bricks used in the domes of the baths were manufacturedby using raw materials containing fewer amounts of clay minerals than those ofaggregates. Due to the less amounts of clays in their compositions, they are notpozzolanic although fired at low temperatures. This result revealed that crushedbrick aggregates were manufactured intentionally to use in horasan plasters.Key Words: Ottoman Bath, Horasan Plaster, Brick, Lime, Pozzolan