Divan şiirinde hayvan motifi

Abstract

Dîvân Şiirinde, adı geçen hayvanların, metinlerde hangi nitelikleriye ve hangi tasavvurlar içinde ele alındıklarını belirlemek maksadıyla yaptığımız bu çalışmada, 14. ve 18. yü2yıllar arasında yaşamış 15 şâirin dîvânları incelenmiştir. Yüzyıllar açısından sıraya konulduğunda bu şâirler; 14. yüzyıldan Nesimî, 15. yüzyıldan Karamanlı Nizamî ve 'Amrî, 16. yüzyıldan Zatî, Hayreti, Bakî, Fuzûlî, Ref î, Handânî, Vasfı, Taşlıcalı Yahya Bey, 17. yüzyıldan Fehim-i Kadim, İsmeö ve 18. yüzyıldan Şeyh Gâlib, Nedim'dir. Bunlara ek olarak dîvânları üzerinde tahlil çalışmaları yapılmış olan 15. yüzyıldan Ahmed Paşa, Necâfî Bey, 16. yüzyıldan Hayalî Bey, Nev'î ve Şemsî Paşa'nın konumuzla ilgili bölümleri incelemeye dahil edilmiştir. İnsanlık tarihi boyunca zararlı ya da yararlı yönleriyle insan hayatim doğrudan etkilemiş olan hayvanların çeşitli sanat dallarına ilham verdiği bilinen bir gerçektir. İnsanoğlunun, hayatı ve evreni hatta zaman zaman kozmik alemi kavrama ve tanıma çabalarında hayvanların büyük katkısı olduğu da bu gerçeğin diğer yanım oluşturur. Bu gün ulaşılmış olan uygarlık ve kültür düzeyinin oluşumunda, işte bu iki gerçek nedeniyle hayvanlar, insanoğlunun en büyük yardımcısı olmuştur. Türk kültürünün en sürekli ve en uzun soluklu sanat alanlarından biri olan Dîvân Şiirinde, hayvanların yerinin ne olduğunu, dîvân şâirlerinin toplumsal kültür içinde ağırlıklı yeri olan hayvanları, şiirlerine hangi tasavvurlar içinde yerleştirdiklerini belirlemek bu nedenle önemlidir. Çalışmada, klasik dîvân tahlili metodu uygulanmıştır. Sözü edilen dîvânlardan, hayvan adlan geçen beyitler tesbit edilip fişlerırniştir. Fişler, hayvan adlarına göre tasnif edilmiş, birkaç adla anılan hayvanların en yaygın kullanılan adı esas alınmış, diğerleri bu başlık aranda toplanmıştır. Hayvanların fiziksel özellikleri, hareketleri (uçuş, yürüyüş, vb.), beslenmeleri, üremeleri, yaşadıkları yerler ve yuvalan, insanlarla ilişkileri ve daha pek çok özellikleriyle hayvanların, şâirler tarafindan ele alındığı, çoğunlukla sevgili, övülen, iiirakib ve şâiri simgeleyecek tarzda, teşbih ve teşhis yapılarak metinlere dâhil edildiği gözlenmiştir. Hayvanlar arasındaki zıtlıklardan yararlanarak övüleni yüceltme yöntemi de uygulanmıştır. Çeşitli dinî ve millî destanlar, efsâneler ve diğer kaynaklarda geçen hayvan adlan, anılan metnin diğer niteliklerinden de yararlandırılacak şekilde telmih yapılarak ifade edilmiştir. Hayvanların hem tek tek, hem de tür bazında, sosyo-kültürel alan içindeki konumlarıyla, halk bilimi içindeki önlemleri ve mitolojide edindikleri yerleri incelenip, edebî eserlere yansımalarının halk ve dîvân şiirleri açısından mukayeseli olarak ele alınması yararlı sonuçlar doğuracaktır.

In this thesis we studied the `divâns` of fifteen poets of the 14th to 18th centuries to investigate with which characteristics and under which considerations animals had been used in Dîvân Poetry. In the historical order these poets are Nesîmî of the 14th century, Karamadı Nizamî and Amrî of the 15th century, Zatî, Hayreti, Bakî, Fuzûlî, Refî, Handânî, Vasfî, Taşlıcalı Yahya Bey of the 16th century, Fehim-i Kadîm, İsmetî of the 17th century and Şeyh Gâlîb and Nedim of the 18th century. In addition to this list we also studied the related parts of the works of Ahmed Paşa of the 15 th century, Hayalî Bey, Nev'î and Şemsî Paşa of the 16th century. It is well known that animals from which we have benefited and suffered throughout the history of mankind have also been a rich source of inspiration for many artists of various branches. On the other side animals have also helped us in realizung and understanding our surrounding space, the life and sometimes even the cosmos. Hence, because of these two facts, animals have been our biggest help in achieving the level of civilitation we are enjoying today. Therefore, in Dîvân Poetry, which is one of the long standing branches of arts of the Turkish culture, it is important to find out the role of animals and in which conceptions animals which have important places in our culture, are used by Dîvân Poets in their Dîvâns. The method used in this work is the classical dîvân analysis. In the dîvâns mentioned in this work couplets containing animal names are labelled. Labels are classified according to the most commonly used animals names, and the other less common ones are groupped under these names. We observed that physical features of animals, the ways how the move (walking, flaying, etc.), how they get food and multiply, the places where they live and hide and how they get along with humans together with many other characteristics had been used in personifcastion and simile of mostly the belovedperson, the praised person, the poet himself or his opporent. Also the differences between the animals had been used to exalt the praised. Animal names found in various national and religous epics and legend stories and in some other sources are given in the thesis making remarks if necessary. We belive that the study of the roles and places of animals, both indiviually and in the basis of species, in the culture, the study of the importance of animals in the folklore and the place they have in mythology together with their reflections in the literature, specially in Dîvân and folk poetry and the comparision of these two poetry types will yield interesting and important findings.